Nocebo vs Placebo: H «ανεξήγητη» δύναμη της προσδοκίας

• Συγγραφέας: Μαριλένα Αβραάμ-Ρέπα
• ----------------------------------------------------
• 
  

Tα «εικονικά» φάρμακα (Placebo/Nocebo), αν και θεωρούμενα ως φαρμακολογικά ανενεργά, φαίνονται παρόλαυτα ικανά να επιφέρουν ποικίλες θετικές ή αρνητικές επιδράσεις στον οργανισμό. Υπό την έννοια αυτή, το placebo τείνει να συνδέεται συχνά με φαινόμενα μειωμένης αίσθησης του πόνου, αλλά και αισθητής βελτίωσης στη θεραπεία της υπέρτασης, της νόσου Parkinson αλλά και της κατάθλιψης, ή ακόμα και να εμπλέκεται θετικά σε διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις.  Αντίστροφα, το φαινόμενο nocebo τείνει να «ενοχοποιείται» για την πρόωρη και άκαιρη διακοπή μιας φαρμακευτικής αγωγής, καθώς και για μια σειρά από -λογικώς «ανεξήγητες»- αρνητικές παρενέργειες (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008). Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα, και τι ρόλο παίζουν οι ατομικές προσδοκίες ή οι ιατρικές «υποβολές» στην έκβαση μιας θεραπείας;

Η ετυμολογία της λέξης placebo ανάγεται στη λατινική ρίζα «placare», που υποδηλώνει την απόλαυση (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008). Ως εκ τούτου, το ψυχο-βιολογικό φαινόμενο «placebo» αναφέρεται στις αναπάντεχες ευεργετικές επιδράσεις αγνώστων παραγόντων που σχετίζονται έμμεσα με μία θεραπευτική παρέμβαση (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008). Πιο συγκεκριμένα, ο εν λόγω όρος περιγράφει συνήθως ένα χημικά ανενεργό σκεύασμα το οποίο δεν δύναται λογικά να επιδράσει στο βιο-χημικό υπόβαθρο μιας ορισμένης κλινικής πάθησης, εντούτοις, φαίνεται να ασκεί μια υποδόρια επίδραση στον οργανισμό του ατόμου μέσω ενός –μερικώς- άγνωστου μηχανισμού.

Ιστορικά, η πρώιμη λογική πίσω από τη  χρήση εικονικών φαρμάκων placebo, επεδίωκε τη διάκριση, έλεγχο και κατανόηση της δράσης μιας πραγματικής θεραπείας (πειραματική ομάδα) συγκριτικά με την απουσία θεραπείας, ή την εφαρμογή μιας «πλασματικής» θεραπείας (ομάδα ελέγχου) (Bootzin & Bailey, 2005). Εντούτοις, συν τω χρόνω φάνηκε πως η πλασματική/εικονική θεραπεία καθαυτή μπορούσε να οδηγήσει σε θετικές ή αρνητικές αντιδράσεις στα υποκείμενα.

Υπό την ίδια έννοια, η χρήση του όρου placebo διευρύνθηκε σταδιακά, φτάνοντας σήμερα να συμπεριλαμβάνει όχι μόνο φαρμακολογικά ανενεργές ουσίες, αλλά και πλασματικές εγχειρήσεις  ή λοιπές  συμπτωματικές/δευτερογενείς παραμέτρους της θεραπευτικής διαδικασίας, όπως η στωικότητα ή αυταρχικότητα του θεραπευτή κ.α. (Bootzin & Bailey, 2005).

Στο πλαίσιο αυτό, η  καλύτερα μελετημένη ερευνητική περιοχή είναι εκείνη του πόνου, καθώς σωρεία ευρημάτων έχουν υποδείξει πως ασθενείς που έλαβαν ένα ανενεργό σκεύασμα πιστεύοντας πως επρόκειτο για αναλγητικό (placebo), επέδειξαν στη συνέχεια μεγαλύτερη ανοχή στον πόνο, σε αντίθεση με όσους έλαβαν το ίδιο σκεύασμα χωρίς όμως περεταίρω πληροφόρηση αναφορικά με τη φύση και δράση του (Benedetti, Lanotte, Lopiano, & Colloca, 2007∙ Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008).

Από την άλλη πλευρά, η πιο «προκλητική» περίπτωση αποτελεσματικής δράσης του placebo, περιγράφεται στην έρευνα των Moseley και συν. (2002). Πιο συγκεκριμένα, οι εν λόγω ερευνητές συνέκριναν τα μακροπρόθεσμα θεραπευτικά αποτελέσματα μίας ομάδας ασθενών που υπέστησαν πραγματική αρθροσκοπική επέμβαση για τη θεραπεία της οστεοαρθρίτιδας, και μιας ομάδας ελέγχου η οποία «παραπλανήθηκε» πιστεύοντας πως υπέστη επέμβαση (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008). Τα αποτελέσματα ήταν πράγματι  αποκαλυπτικά: Και οι δύο ομάδες θεραπεύτηκαν αισθητά, και μάλιστα διατήρησαν την καλή τους φόρμα για τουλάχιστον ένα έτος μετά το πέρας της πραγματικής αλλά και της «εικονικής» επέμβασης.

Επιπλέον, πολλοί μελετητές τονίζουν πως καλύτερα αποτέλεσματα παρατηρούνται στην περίπτωση που το εικονικό σκεύασμα δεν είναι πλήρως ανενεργό, αλλά δημιουργεί κάποιες παρενέργειες, άσχετες όμως με την πραγματική κλινική κατάσταση ή θεραπεία της, δημιουργώντας στους ασθενείς μια ακόμα πιο «πειστική ψευδαίσθηση» και εξ΄ου μεγαλύτερες θεραπευτικές προσδοκίες (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008).

Καταλήγωντας, εξίσου εντυπωσιακή είναι η υπόθεση των Shapiro και Shapiro (1997), πως «Τα μισά από τα φάρμακα που χορηγούνταν σε ασθενείς τη δεκαετία του ’50, στηρίζονταν στη δράση του placebo, καθώς η πραγματική θεραπευτική τους αξία έχει αμφισβητηθεί κατά κόρον».

Από την άλλη πλευρά, το φαινόμενο «nocebo», ή αρνητικό placebo (Benedetti, Lanotte, Lopiano, & Colloca, 2007), που στα λατινικά σημαίνει «θα βλάψω» (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002), αναφέρεται σε αρνητικές επιδράσεις μιας παθητικής ή πλασματικής θεραπείας, οι οποίες όμως δεν μπορούν να εξηγηθούν με βιοχημικούς όρους (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008).

Στην πράξη, το nocebo περιγράφει -τουλάχιστον- τέσσερα διαφορετικά φαινόμενα:

1) «Αληθινό» φάρμακο με παράδοξες παρενέργειες

Μια από τις εκφάνσεις του nocebo αφορά σε (αρνητικές) φαρμακολογικές παρενέργειες, οι οποίες όμως δεν μπορούν να αποδοθούν στο ενεργό σκεύασμα καθαυτό∙ δεν είναι δηλαδή εξαρτώμενες από τη σύσταση ή τη χορηγούμενη δοσολογία του φαρμάκου (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002).

Σε συμφωνία με τα παραπάνω, η  έρευνα των Khosla και συν. (όπως αναφέρεται στους  Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002) σε 126 εθελοντές που λάμβαναν διαφορετική αγωγή, υπέδειξε πως το  73% αυτών ανέφερε παρόμοιες «ανεξήγητες» παρενέργειες μέσα στις επόμενες τρεις μέρες από την έναρξη της θεραπείας, οι συνηθέστερες εκ των οποίων ήταν η κούραση, ο πονοκέφαλος, η δυσκολία συγκέντρωσης και η υπνηλία (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002).

Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε πως τα περισσότερα φαινόμενα nocebo αυτής της κατηγορίας (πραγματικά φάρμακα που δεν αναμένονται όμως να οδηγούν σε τέτοιες παρενέργειες) δεν αναφέρονται συχνά στη σχετική βιβλιογραφία, καθώς είναι αρκετά δύσκολο να διαχωριστούν οι πραγματικές από τις μη αναμενόμενες φαρμακολογικές παρενέργειες (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002).

2) «Πλασματικό» φάρμακο με προσδοκώμενες αρνητικές παρενέργειες

Πρόκειται για αρνητικά συμπτώματα προκαλούμενα από ένα εικονικό φάρμακο, φερόμενο όμως ως υπεύθυνο για τις σχετικές παρενέργειες. Στην περίπτωση αυτή, το υποκείμενο αφήνεται να  πιστεύει πως πρόκειται για πραγματικό φάρμακο, ενώ παράλληλα ενημερώνεται προκαταβολικά για τις αρνητικές επιδράσεις που καλείται να αναμένει κατόπιν της χορήγησης αυτής της ουσίας (Benedetti, Lanotte, Lopiano, & Colloca, 2007∙ Bootzin & Bailey, 2005). Στην περίπτωση της μελέτης του πόνου, για παράδειγμα, αρνητικές λεκτικές υποβολές φαίνεται πως αυξάνουν την ανησυχία του υποκειμένου, ενεργοποιώντας τελικά έναν νευροδιαβιβαστή (CCK) υπεύθυνο για την μεταφορά του πόνου (Benedetti, Lanotte, Lopiano, & Colloca, 2007).

3) Voodoo-death

O όρος «Voodoo death», γνωστός και ως «προσδοκία νόσου» (expectations of sickness), (Bootzin & Bailey, 2005) εισήχθη τη δεκαετία του ’40 στην ανθρωπολογική βιβλιογραφία από τον Walter Bradford Cannon, αναφερόμενος σε αιφνίδιους θανάτους εξαιτίας … φόβου! Στο πλαίσιο αυτό, ανεκδοτολογικές μαρτυρίες ανά τον κόσμο περιστρέφονται γύρω από τον ίδιο άξονα: Την ευθεία, δηλαδή, αρνητική ανταπόκριση ενός ατόμου απέναντι σε μια σειρά από μαγικο-ιατρικές τελετουργίες φερόμενες ως ειδικά σχεδιασμένες έτσι ώστε να επιφέρουν κάποια νόσο (Samuels, 2007).

Σήμερα, σχετικές περιπτώσεις αιφνίδιου θανάτου εν όψει ενός στρεσογόνου ερεθίσματος, τείνουν να αποδίδονται στην παρακώλυση της ομαλής δραστηριότητας τόσο του συμπαθητικού όσο και του παρασυμπαθητικού συστήματος (Samuels, 2007).

4) Αντίστροφο Placebo

Στην περίπτωση αυτή το υποκείμενο που λαμβάνει μια ουσία placebo (χωρίς να λάβει «αρνητικές οδηγίες»),  ανταποκρίνεται σε αυτή σαν να επρόκειτο για πραγματικό φάρμακο, αντιδρώντας όμως αρνητικά, και εκδηλώνοντας ενοχλητικές αντί για θετικές παρενέργειες (Bootzin & Bailey, 2005).

Το παράδειγμα του κύριου Wright!

Στο σημείο αυτό, για να κατανοήσουμε καλύτερα τα δυο περιγραφόμενα φαινόμενα, ας εξετάσουμε την ακόλουθη ανεκδοτολογική (και πιθανώς… παρατραβηγμένη) περίπτωση ενός ασθενούς που έγινε… έρμαιο των πεποιθήσεών του.

O εν λόγω ασθενής διεγνώσθη με καρκίνο και ως εκ τούτου ελάχιστο υπολειπόμενο χρόνο ζωής. Ο γιατρός του τού συνέστησε ένα «φάρμακο» που χρησιμοποιείτο σε άλογα, υποσχόμενος ταχεία ίαση. Μερικές μέρες αργότερα ο ασθενής εγκαταλείπει το νοσοκομείο υγιής! Οι εξετάσεις του δεν φανερώνουν δείγματα νόσου. Μήνες αργότερα, ο ίδιος ασθενής επιστρέφει καταπτοημένος, αποκαλύπτοντας πως έχει πληροφορηθεί πως το «θαυματουργό φάρμακο» ήταν απάτη. Οι εξετάσεις του και πάλι φανερώνουν σημεία καρκίνου. Για δεύτερη φορά τού χορηγείται το ίδιο σκεύασμα, με τον γιατρό του να τού υπόσχεται εκ νέου θεραπεία. Πράγματι τα αποτελέσματα είναι… εντυπωσιακά. Καιρό αργότερα ο ασθενής επιστρέφει, βέβαιος πως πάσχει από  καρκίνο, καθώς, όπως έχει πληροφορηθεί και πάλι από τρίτους, το σκεύασμα ήταν απάτη. Ο ασθενής πεθαίνει λίγο καιρό αργότερα από καρκίνο (Beauregard, 2012).

Απόπειρες Ερμηνείας

Πώς ερμηνεύονται όμως τα παραπάνω ευρήματα; Και ποια η σχέση τους με την προσωπικότητα και τις υποκειμενικές προσδοκίες, αλλά και την οργανισμική λειτουργία ή το θεραπευτικό πλαίσιο; Τέσσερεις τομείς έρευνας προσφέρουν διαφορετικά θεωρητικά πλαίσια.

1) Κλασσική μάθηση και προσδοκίες

Η συνηθέστερη ερμηνεία των παράδοξων αυτών ευρημάτων, τείνει να τα αποδίδει στην προηγούμενη γνώση και προσδοκίες του ασθενούς. Υπό την έννοια αυτή, ένα άτομο εξοικειωμένο με τη λειτουργία, τη δράση αλλά και τις παρενέργειες ενός φαρμάκου, είναι λογικό να έχει συγκεκριμένες προσδοκίες όταν λαμβάνει το εν λόγω φάρμακο (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002). Π.χ. ένα παυσίπονο αναμένεται να ανακουφίσει τον ασθενή από τα συμπτώματα του πονοκεφάλου.

Από την άλλη πλευρά, η υπόθεση αυτή είναι αμφισβητήσιμη, καθώς μελέτες έχουν υποδείξει πως ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, εάν οι ασθενείς λάβουν διαφορετικές οδηγίες, ενδέχεται να «τροποποιηθεί» και η συνήθης/αναμενόμενη αντίδραση σε ένα σκεύασμα (π.χ. ένα μυοχαλαρωτικό να δράσει ως διεγερτικό αν ο ασθενής παραπλανηθεί σχετικά με τη φύση του σκευάσματος) (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008). Οπως και να έχει, η αναγνώριση της σημασίας αλλά και επίδρασης των προσδοκιών, αποτελεί από μόνη της μια γενναία παραδοχή.

2) Βιοχημικές αντιδράσεις στον οργανισμό

Κλινικές παρατηρήσεις έχουν επισημάνει πως κατά τη θεραπεία placebo/nocebo ενεργοποιούνται συγκεκριμένες εγκεφαλικές περιοχές, οι οποίες σχετίζονται με συμπεριφορές ανταμοιβής ή κινήτρων ή επιτελούνται συγκεκριμένες βιοχημικές διεργασίες στον οργανισμό, συμπεριλαμβανομένης της ενδογενούς έκκρισης ή αναστολής της έκκρισης οπιούχων ουσιών (Bootzin & Bailey, 2005Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008∙(Scott, Stohler, Egnatuk, Wang, Koeppe, & Zubieta, 2008).

Εν ολίγοις, οι σχετικές νευροβιολογικές έρευνες υποδεικνύουν την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις ατομικές, νοητικές και ψυχολογικές προσδοκίες και την οργανισμική αντίδραση (Benedetti, Lanotte, Lopiano, & Colloca, 2007), υπονοώντας πως οι θεωρίες του υλισμού που αμφισβητούν την αυτόνομη φύση της συνειδητότητας είναι μάλλον υπεραπλουστευτικές (Beauregard, 2012).

3) Προσωπικότητα

Ειδικά στην περίπτωση του nocebo, φαίνεται να συνεργούν προϋπάρχοντες ψυχικοί παράγοντες όπως νευρώσεις, άγχος, απαισιοδοξία, φοβίες, τάσεις σωματοποίησης, ή υποχονδριακές τάσεις, υπό την προϋπόθεση, όμως, παράλληλης εμπλοκής κάποιου άλλου εκλυτικού (στρεσογόνου) παράγοντα (Rief, Hofmann, & Nestoriuc, 2008). Επιπλέον, στην περίπτωση που προϋπάρχουν ασαφείς ενοχλήσεις πριν τη λήψη του φαρμάκου, τα εν λόγω υποκείμενα είναι πιθανότερο να τις αποδώσουν μεταγενέστερα στη δράση του φαρμάκου (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002).

Συμπερασματικά, το σχετικό φαινόμενο μοιάζει να είναι συνηθέστερο σε άτομα που «προσδοκούν» αντίστοιχες παρενέργειες, ή έχουν συνδέσει νοερά τη λήψη φαρμάκων με την αιτιοκρατική εκδήλωση παρενεργειών (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002).

4) Αλλοι παράγοντες

Αλλοι παράγοντες που φαίνεται να επιδρούν στην περίπτωση του placebo/nocebo είναι η σχέση θεράποντα-θεραπευομένου, η πληροφόρηση ή κινδυνολογία από τα ΜΜΕ σχετικά με κάποιο φάρμακο, ή ακόμα και το όνομα ή λοιπά «κατασκευαστικά» στοιχεία του φαρμάκου όπως το σχήμα, χρώμα ή το μέγεθός του! Παραδείγματος χάριν, τα κόκκινα, κίτρινα ή πορτοκαλί χάπια φαίνεται πως δημιουργούν συσχετισμούς διέγερσης, ενώ τα μπλε και τα πράσινα χάπια τείνουν να παραπέμπουν σε καταστάσεις καταστολής. Επιπλέον, τα κόκκινα χάπια συσχετίζονται συχνά με την καρδιά, ενώ τα μπεζ με δερματικές παθήσεις (Barsky, Saintford, Rogers, & Borus, 2002∙ Tracey, 2010).

Φιλοσοφικές και Κλινικές Συνέπειες

Καταλήγωντας, ο τομέας μελέτης των εικονικών φαρμάκων μοιάζει να υποδεικνύει μια σειρά από σοβαρές φιλοσοφικές και πρακτικές συνέπειες.

Πιο συγκεκριμένα, τα παραπάνω ευρήματα εκλαμβάνονται συχνά ως «αποδείξεις» έναντι του κυρίαρχου φιλοσοφικού ρεύματος του υλισμού.

Υλισμός: Η σύγχρονη φιλοσοφία του νου

«Η σύγχρονη επιστήμη διέπεται από τα αξιώματα του υλισμού, του αναγωγισμού και του ντετερμινισμού», συμπεραίνει ο Beauregard  (2012). Τι ακριβώς εννοεί όμως, και ποιες οι  ακόλουθες παραδοχές που έπονται μιας τέτοιας θεώρησης;

Στην πράξη, εφαρμοζόμενα στη μελέτη του νου και της συνείδησης, τα παραπάνω αξιώματα λαμβάνουν την ακόλουθη μορφή (Beauregard, 2012):

• Υλισμός

Το σώμα και η συνείδηση δεν διαφέρουν στην ουσία τους, καθώς αποτελούνται από ύλη και στερούνται βαθύτερου νοήματος ή σκοπού.

• Αναγωγισμός

Η συνείδηση και ο νους μπορούν να γίνουν κατανοητά εάν αναχθούν σε μικρότερες ανατομο-λειτουργικές μονάδες όπως είναι τα σωματίδια, ή οι ηλεκτρικές και βιοχημικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο. Συνεπώς, ο νους είναι ταυτόσημος ή παράγωγος της εγκεφαλικής δραστηριότητας, και πλήρως εξηγήσιμος από αυτήν.

• Ντετερμινισμός

Οι άνθρωποι νοούνται ως προκαθορισμένα «αυτόματα» ή «μηχανές». Στο πλαίσιο αυτό, οι προσδοκίες, οι αντιλήψεις ή οι ανθρώπινες προθέσεις δεν θεωρούνται ικανές να επιφέρουν αλλαγές στον οργανισμό.

Προχωρώντας, με βάση τα παραπάνω, η προαιώνια διαμάχη αναφορικά με το ζήτημα του νου και της ύλης/σώματος, λαμβάνει τρεις διακριτές μορφές στα πλαίσια του υλισμού (Beauregard, 2012∙ Blackmore, 2003∙ Dietrich, 2007):

1. 1.       Epiphenomenalism (Θεωρία του Επιφαινόμενου)

O νους είναι απλώς ένα παράγωγο/επιφαινόμενο της εγκεφαλικής δραστηριότητας, παρότι συχνά -και λανθασμένα- προσλαμβάνεται ως ξεχωριστός και διαφορετικής (μη υλικής) υπόστασης από την σωματική. Με βάση τα παραπάνω, η συνειδητότητα δεν μπορεί να ασκήσει ουδεμία επίδραση επί του εγκεφάλου.

1. 2.       Eliminativism (Θεωρία Απόσβεσης)

O νους και η συνείδηση αποτελούν -στην ουσία- απαρχαιωμένες έννοιες μιας λαϊκής ψυχολογικής παράδοσης, και αναμένονται να αφανιστούν με την επερχόμενη πρόοδο στα πεδία μελέτης και χαρτογράφησης του εγκεφάλου και των σχετικών του λειτουργιών.

1. 3.       Identity Theory (Θεωρία Ταυτότητας)

O Νους και η συνείδηση είναι ταυτόσημα της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Απουσία εγκεφαλικής δραστηριότητας σηματοδοτεί και την απουδία συνειδητότητας.

Εναλλακτική ερμηνεία

Εναλλακτικά και σε αντίθεση με τα παραπάνω, πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως ο  νους και η συνειδητότητα πιθανώς να «φιλτράρονται» από τον εγκέφαλο, χωρίς όμως να «παράγονται» από αυτόν. Υπό την έννοια αυτή, ο νους  μπορεί να επηρεάσει τις σωματικές λειτουργίες, ακόμα και να διαφύγει του σωματικού θανάτου (Beauregard, 2012).

Στο σημείο αυτό, οι περιπτώσεις του nocebo/placebo μοιάζουν να αντικρούουν, μερικώς, την υλιστική θεώρηση του νου και της συνειδητότητας,  υποδηλώνοντας πως οι προσδοκίες ή λοιποί δευτερεύοντες νοητικοί και ψυχολογικοί μηχανισμοί μπορούν να ασκήσουν επίδραση στο σωματικό επίπεδο. Υπό την έννοια αυτή, η συνείδηση παύει να θεωρείται ως «ανενεργό» επιφαινόμενο, αλλά αντίθετα μοιάζει να αποκτά μια ιδιαίτερη, διακριτή και ενεργητική υπόσταση.

Από την άλλη πλευρά, σε επίπεδο θεραπείας και αντιμετώπισης της νόσου, το φαινόμενο nocebo/placebo μοιάζει να περιπλέκει τα πράγματα.

Πιο συγκεκριμένα, η  σημασία της «θετικής προσδοκίας» μοιάζει να αποτελεί ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα στο πεδίο της βιοηθικής: Από την μια πλευρά, η ενίσχυση απατηλών προσδοκιών ίασης σε ασθενείς με σοβαρές (μη ιάσιμες με συμβατικούς όρους) ασθένειες, θεωρείται παράνομη. Από την άλλη πλευρά, η προσδοκία ίασης φαίνεται πως σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα αισιοδοξίας, με  ουσιαστικότερη συμμόρφωση στις απαιτήσεις μιας περίπλοκης θεραπευτικής αγωγής, αλλά και χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών (Ruddick, 1999).

Που οδηγούμαστε λοιπόν; Είναι οι προσδοκίες ικανές να καθορίσουν την έκβαση μιας ασθένειας; Είναι θεμιτό να «δίνουμε ελπίδες» σε ασθενείς στα τελευταία στάδια μιας –συμβατικά- ανίατης νόσου; Είναι σοφό, τελικώς, να αποδεχτούμε πως η ζωή, ο άνθρωπος και η συνειδητότητα δεν αποτελούν τίποτα ανώτερο ή διαφορετικό από ένα μάτσο σωματίδια, χωρίς βαθύτερο νόημα ή τελικό σκοπό; Η απάντηση είναι κάθε άλλο παρά εύλογη. Από την μία πλευρά, ο τομέας μελέτης των σχετικών φαινομένων που υπόκεινται στη δράση των προσδοκιών, αν και ελπιδοφόρος, παραμένει ακόμα σχετικά ανεξερεύνητος. Από την άλλη, οι θεωρίες του υλισμού, αν και διαισθητικά προβληματικές, συνεχίζουν να αποτελούν το κυρίαρχο μοντέλο ερμηνείας της πραγματικότητας και ανθρώπινης κατάστασης. Στο σημείο αυτό, ορισμένοι μελετητές τονίζουν πως η διαδικασία θεραπείας «δεν στηρίζεται μόνο σε πιθανότητες, αλλά και σε δυνατότητες». Ισως λοιπόν να αξίζει να πιστεύουμε ακόμα στα θαύματα!

Αναφορές

Barsky, A. J., Saintford, R., Rogers, M. P., & Borus, J. F. (2002). Non specific side effects and the nocebo phenomenon. Journal of the American Medical Association (JAMA) , 287 (5), 622-627.

Beauregard, M. (2012). Brain Wars. Network Review , 11-13.

Benedetti, F., Lanotte, M., Lopiano, L., & Colloca, L. (2007). When words are painful: Unravelling the mechanisms of the nocebo effect. Neuroscience , 147, 260–271.

Blackmore, S. J. (2003). Consciousness: an introduction (2nd ed.). London: Hodder Education.

Bootzin, R. R., & Bailey, E. T. (2005). Understanding placebo, nocebo, and iatrogenic treatment effects.Journal of Clinical Psychology , 61 (7), 871–880.

Dietrich, A. (2007). Introduction to consciousness: Neuroscience, cognitive science, and philosophy.Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Rief, W., Hofmann, S. G., & Nestoriuc, Y. (2008). The power of expectation: Understanding the placebo and nocebo phenomenon. Social and Personality Psychology Compass , 2 (4), 1624–1637.

Ruddick, W. (1999). Hope and deception. Bioethics , 13, 343-357.

Samuels, M. A. (2007). ‘Voodoo’ death revisited: The modern lessons of neurocardiology. ClevelandClinical Journal of Medicine , 74 (1), 8-16.

Scott, D. J., Stohler, C. S., Egnatuk, C. M., Wang, H., Koeppe, R. A., & Zubieta, J.-K. (2008). Placebo and nocebo effects are defined by opposite opioid and dopaminergic responses. Arch Gen Psychiatry , 65(2), 220-231.

Tracey, I. (2010). Getting the pain you expect: Μechanisms of placebo, nocebo and reappraisal effects in humans. Nature Medicine , 16, 1277-1283.

Who is Who: 

 Η Μαριλένα Αβραάμ-Ρέπα είναι ψυχολόγος (Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών) με μεταπτυχιακό στην «Υπερπροσωπική Ψυχολογία και Σπουδές Συνειδητότητας» από το πανεπιστήμιο του Northampton στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο κλάδος της ειδικεύεται σε επιστημονικά, και συχνά περιθωριοποιημένα, ζητήματα όπως η παραψυχολογία και η πνευματικότητα, αλλά και σε πιο συμβατικά, όπως οι σύγχρονες νευροψυχολογικές προσεγγίσεις και η φιλοσοφία του νου.

Σημείωση: Το άρθρο αυτό της Μαριλένας Αβραάμ-Ρέπα πρωτοδημοσιεύτηκε στο εβδομαιδαίο περιοδικό του Ελεύθερου Τύπου, τα “Φαινόμενα”

Διαβάστε το Άρθρο...

Το βαθύτερο σημείο του πλανήτη - Βουτιές θανάτου στο πηγάδι του Ιακώβ

Το «πηγάδι του Ιακώβ» (σ.σ. «Jacob’s Well») βρίσκεται στο Τέξας και είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα μέρη στη Γη. Πρόκειται για ένα βαθύ και στενό πηγάδι που έχει στοιχίσει τη ζωή σε πάνω από οκτώ δύτες, αλλά αν κρίνουμε από το μεγάλο αριθμό των ατόμων που αναζητούν συγκίνηση στα νερά του αυτό μάλλον δεν τρομάξει και πολλούς. Με μια πρώτη ματιά, το πηγάδι μοιάζει με μια αβλαβής πηγή που τροφοδοτεί το Cypress Creek. Το άνοιγμά του είναι μόλις τέσσερα μέτρα πλάτος και το νερό μοιάζει με ένα ήρεμο υδάτινο σώμα αποκαλύπτοντας πολύ λίγο από τους κινδύνους που παραμονεύουν.

Ποιοι είναι αυτοί; Όσοι βρίσκονται στην περιοχή ανεβαίνουν σε ψηλότερα βράχια που υπάρχουν εκεί και αποφασίζουν να βουτηθουν στο στενό πηγάδι. Από εκεί και πέρα όλα είναι θέμα τύχης! Η κλίση της βουτιάς, του σώματος, η προσγείωση, ο τρόπος της πτώσης… «Επειδή οι πέτρες είναι τόσο κοντά και ο λαιμός του πηγαδιού στενός, χρειάζεται ικανότητα, εμπειρία και μεγάλη προσοχή», αναφέρει η ιστορικός Dorothy Wimberley Kerbow.



Βουτώντας μέσα φαίνεται σαν να πρόκειται να πέσετε σε μία ατελείωτη τρύπα, ωστόσο υπάρχουν πολλά τμήματα σε διάφορα βάθη.

Ο πρώτος θάλαμος βρίσκεται 9 μέτρα από το άνοιγμα και συνεχίζει για άλλα 16 μέτρα βάθος. Εδώ τα νερά είναι ακόμη φωτεινά, και υπάρχουν φύκια και μικροοργανισμοί.
Τα πράγματα αλλάζουν όταν φτάσετε στο δεύτερο θάλαμο, που βρίσκεται 24 μέτρα κάτω από την επιφάνεια. Εδώ κάτω οι δύτες πρέπει να θυμούνται ακριβώς πώς και από πού μπήκαν, γιατί η «ψευδαίσθηση εξόδου» έχει στοιχίσει τη ζωή σε πολλούς δύτες.

Ο τρίτος θάλαμος προσεγγίζεται μέσω ενός ανοίγματος που βρίσκεται στο δεύτερο θάλαμο. Λίγοι ωστόσο είχαν το θάρρος να φτάσουν μέχρι τον τέταρτο θάλαμο βγαίνοντας μέσα από το στενό πέρασμα.

Εκεί υπάρχουν εντυπωσιακοί ασβεστολιθικοί σχηματισμοί. Αντί για βότσαλα, ο βυθός του θαλάμου είναι καλυμμένος με λεπτή λάσπη και ένα στραβοπάτημα μπορεί να αποβεί μοιραίο.
Το πηγάδι του Ιακώβ ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1850 από τους πρώτους αποίκους της περιοχής. Τα πρώτα χρόνια δεν μπορούσε να μπει κανείς στο πηγάδι του Ιακώβ επειδή παρήγαγε 170 γαλόνια νερό ανά δευτερόλεπτο. Πλέον, εισέρχονται άπειροι δύτες στους θαλάμους. Δυστυχώς, τουλάχιστον 8 έχουν πεθάνει κατά τη διάρκεια της εξερεύνησης.

Η ποσότητα του νερού που απελευθερώνεται από το πηγάδι του Ιακώβ έχει μειωθεί χρόνο με το χρόνο, επιτρέποντας στους δύτες να προσεγγίσουν νέα βάθη και να κάνουν νέες ανακαλύψεις, ενώ παράλληλα παρουσιάζει ένα πρόβλημα. Το 2000, και άλλη μία φορά το 2008, το νερό από το πηγάδι σταμάτησε να ρέει εντελώς, δημιουργώντας ανησυχία στους ντόπιους και τους οικολόγους.

Διαβάστε το Άρθρο...

Νικήτας Σινιόσογλου: Illuminati στο Βυζάντιο

Συνέντευξη: Μηνάς Παπαγεωργίου (aka Beetlejuice) 



Στις επόμενες γραμμές πρόκειται να καταδυθούμε σε αχαρτογράφητες περιοχές της ιστορίας μας, ερευνώντας για τις μυστικές διαδρομές του ελληνισμού κατά την περίοδο του Βυζαντίου. Εδώ θα ανιχνεύσουμε τις άγνωστες αναβιώσεις της ελληνικής κοσμοαντίληψης, την ίδρυση μυστικών εταιριών, την ύπαρξη εσωτερικών κύκλων γνώσης και το ξέσπασμα αθέατων κοινωνικών επαναστάσεων. Ενας νέος και λαμπρός Ελληνας ακαδημαϊκός, ο Δρ. Νικήτας Σινιόσογλου, μας ξεναγεί σε ένα άκρως συναρπαστικό κεφάλαιο έρευνας το οποίο ελάχιστα έχει αναλυθεί εντός των συνόρων.


Πείτε μας λίγα λόγια για το περιεχόμενο του βιβλίου σας «Radical Platonism in Byzantium: Illumination and Utopia in Gemistos Plethon» (εκδ. Cambridge University Press) που κυκλοφόρησε στα τέλη του 2011.

Το βιβλίο εξετάζει την επιβίωση του παγανιστικού πλατωνισμού από τον 6^ο ως τον 15^ο   αιώνα. Το επιχείρημά μου είναι πως κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, μια κατεξοχήν ελληνική, δηλαδή παγανιστική κοσμοαντίληψη, ήταν πάντοτε δυνάμει παρούσα, μια ανοιχτή δυνατότητα και διαρκής απειλή για την Ορθοδοξία: τα δομικά της στοιχεία επιβίωναν μέσα από υπόγειες, λανθάνουσες και παράπλευρες διαδρομές. Τίποτα δεν τέλειωσε κατά την ύστερη αρχαιότητα.
Το πόσο εύκολο ήταν να υποτροπιάσει η Βυζαντινή διανόηση στον ελληνισμό προκύπτει από τα «θερμά επεισόδια» που λάμβαναν χώρα κάθε φορά  που λόγιοι σαν τον Λέοντα Χοιροσφάκτη, τον Ιωάννη Ιταλό και τον Ψελλό, τον Γρηγορά και τον Πλήθωνα συγκρούονταν με την κρατούσα θεολογία του Βυζαντίου. Γι’ αυτό υποστηρίζω πως γνήσια φιλοσοφία στο Βυζάντιο προκύπτει ως απόκλιση από τις καθεστωτικές θεολογικές νόρμες, και ότι η αποκλίνουσα αυτή φιλοσοφία ήταν είτε ουσιωδώς παγανιστική, είτε έτεινε στον παγανισμό. Παραδόξως, αυτό είναι κάτι που ορθά διέγνωσαν οι Ορθόδοξοι θεολόγοι του ύστερου Βυζαντίου (π.χ. Γρηγόριος Παλαμάς, Φιλόθεος Κόκκινος), όμως αδυνατούν να δουν οι σημερινές αναχρονιστικές  απόψεις περί «ελληνοχριστιανισμού» (αντιφάσκοντας έτσι με τις γνήσια Ορθόδοξες πηγές τους). Επομένως, ο Πλήθωνας δεν είναι sui generis περίπτωση, αλλά ριζοσπαστικοποιεί πλατωνικές τάσεις που κατάφερναν να επιβιώνουν μέσα από σύνθετες διαδρομές.
Να ξεκαθαρίσω εδώ πως όταν μιλώ για φιλοσοφικό παγανισμό εννοώ μια κοσμοαντίληψη που δίνει ελληνικές, δηλαδή μη χριστιανικές απαντήσεις, σε ερωτήματα όπως: μπορεί κανείς να φτάσει στην θέωση με οικείες δυνάμεις, δηλαδή χωρίς θεόθεν μεσολάβηση; Μπορεί κανείς να προσεγγίσει την αλήθεια έξω από την Εκκλησία; Είναι ο θεός όντως προσωπικός και εξωκοσμικός; Πώς απορρέουν και διακρίνονται τα όντα από τον θεό; Είναι η ύλη αΐδια και ανανεούμενη ή δημιουργημένη; Στοχεύει πράγματι η ιστορία σε κάποιο τέλος, ας πούμε στην εμφάνιση κάποιου μεσσιανικού γεγονότος;


Τι είδους κριτικές αποκόμισε από τους συναδέλφους σας στο εξωτερικό;
Το  βιβλίο δίχασε. Κάτι άλλωστε που ανάμενα. Είναι εποχή συνθέσεων, παγκοσμιοποίησης, πολιτικής και ακαδημαϊκής ορθότητας και κυρίως σχετικισμού, οπότε μια άποψη που διαχωρίζει τρόπους ύπαρξης (π.χ. πλατωνικός, Ορθόδοξος, Ρωμαιοκαθολικός) θεωρείται «ακραία» και «απόλυτη». Με ξάφνιασε όμως η ένταση των συναισθημάτων και αντιδράσεων που δημιούργησε το βιβλίο.
Από τη μια μεριά στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ εκπονούνται ήδη εργασίες πάνω στο επιχείρημά μου σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Το σημαντικότερο περιοδικό του χώρου, το BMCR, είδε ένα αναθεωρητικό και ερεθιστικό εγχείρημα. Από την άλλη πολλοί Βυζαντινολόγοι φαίνεται να σοκαρίστηκαν από τις μεθοδολογικές  προϋποθέσεις και την φιλοσοφική στοχοθεσία του επιχειρήματος (άλλωστε, είμαι Ιστορικός της Φιλοσοφίας και ουδέποτε εντάχθηκα στον χώρο των λεγόμενων Βυζαντινών Σπουδών). Δεν έλειψαν τα ευτράπελα. Θυμάμαι έναν Καθολικό ιερέα που ψευδωνύμως ξεσπάθωνε με παραληρηματικές αναρτήσεις στο διαδίκτυο εναντίον βιβλίου,  συγγραφέα και εκδοτικού οίκου. Η ταυτότητά του αποκαλύφθηκε κι εκείνος αναδιπλώθηκε σε πιο τετριμμένες μεθοδεύσεις.
Προφανώς το βιβλίο είναι εμπόδιο για όσους πασχίζουν τώρα να επιβάλουν την ανεδαφική θεωρία ενός «θωμιστικού Βυζαντίου», όπως άλλωστε για όσους επιμένουν στις «ελληνοχριστιανικές» τους συνθέσεις. Με χαροποιεί ότι βρίσκει απρόσμενους εχθρούς και φίλους, ότι προκαλεί και δεν αφήνει αδιάφορους τους αναγνώστες. Χρειάζεται όμως χρόνος για να κριθεί ουσιαστικά.

Μπορείτε να συστήσετε εν συντομία τον Πλήθωνα Γεμιστό στους αναγνώστες μας, σημειώνοντας τα σημαντικότερα στοιχεία της παρακαταθήκης του;
Ο Πλήθωνας είναι ο μεγαλύτερος φιλόσοφος των Βυζαντινών χρόνων και συνάμα ο τελευταίος. Παραμονές της άλωσης της Κωνσταντινούπολης αναζητά μια έξοδο από το δίλημμα Ορθοδοξία ή Καθολικισμός (που ουσιαστικά σήμαινε παράδοση στους Οθωμανούς ή υποταγή στους Λατίνους) και στρέφεται στον Πλάτωνα. Με δύο συμβουλευτικούς λόγους προτείνει στους Παλαιολόγους την επιστροφή στο μοντέλο της αρχαίας ελληνικής πόλης και άρα την απαγκίστρωση από την χριστιανική έννοια της οικουμένης.
Τα κείμενα αυτά στρέφονται ενάντια στην γιγάντωση της Εκκλησίας και στην διαρκή συρρίκνωση του κράτους. Δεν περιέχουν καμιά άμεση προτροπή για επιστροφή στον πολυθεϊσμό, παρά μόνο μια έκκληση για ό,τι θα ονομάζαμε σήμερα εκκοσμίκευση της πολιτείας. Η Βυζαντινή εξουσία αγνόησε τις προτάσεις του (που είναι ουτοπικές avant la lettre και απολύτως ρηξικέλευθες) κι εκείνος στρέφεται στον σεχταρισμό οργανώνοντας μια μυστική νεοπαγανιστική κοινότητα στον Μυστρά, την διαβόητη πληθωνική «φρατρία». Το βασικό έργο του Πλήθωνα, η «Νόμων Συγγραφή», σχετίζεται με αυτόν τον εσωτερικό κύκλο.

Αν δεν απατώμαι ο Πλήθωνας ήταν ο πρώτος «νεοέλληνας» που χρησιμοποίησε σε κείμενό του την έννοια του Εθνους. Ποια η ριζοσπαστικότητα και η σημασία της ιδέας αυτής τη δεδομένη χρονική στιγμή;
Η λέξη που χρησιμοποιεί είναι γένος, όμως είναι βάσιμη υπόθεση πως εννοεί ό,τι ονομάζουμε εμείς έθνος. Αλλωστε οι δύο λέξεις εμφανίζονται σε κείμενό του να φέρουν την ίδια σημασία. Ο πρωτοεθνικισμός του Πλήθωνα είναι εξαιρετικά επίκαιρος:  στην Ελλάδα σήμερα υπάρχει ακόμη κόσμος που ισχυρίζεται πως κάθε έννοια έθνους είναι νεωτερική κατασκευή, ένα προϊόν του Διαφωτισμού. Στο εξωτερικό η άποψη αυτή ήδη υποχωρεί σε ακαδημαϊκό επίπεδο, όμως εδώ η αριστερή διανόηση επιμένει να την αναπαράγει, πιθανόν λόγω της προσφιλούς δαιμονοποίησης της λέξης έθνος.
Η αλήθεια είναι πως ο ελληνικός πρωτοεθνικισμός έχει ρίζες σε ρηξικέλευθες χρήσεις των λέξεων γένος και έθνος ήδη κατά τον 13^ο αιώνα. Αναφέρω εδώ τον αυτοκράτορα της Νικαίας Ιωάννη Βατάτζη και τον Γεώργιο Ακροπολίτη. Ο Πλήθωνας παραλαμβάνει και ριζοσπαστικοποεί μια τάση που προϋπήρχε, προσθέτοντας την παράμετρο της αρχαίας πόλεως.

Θα μπορούσατε να μας απαριθμήσετε ορισμένες από τις αιτίες που οδήγησαν στην αναβίωση της μελέτης του αρχαίου ελληνικού κόσμου στο Βυζάντιο του 15^ου αιώνα;
Οι Βυζαντινοί βρέθηκαν σε αδιέξοδο πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό, ενώ η Ορθοδοξία ανέπτυσσε μια πρωτόγνωρη ρώμη. Από μια άποψη η ήττα του Βυζαντινού κράτους ήταν νίκη της Ορθοδοξίας, ένα άνοιγμα στην οικουμενικότητα της θρησκευτικής ταυτότητας. Η κατάσταση αυτή οδήγησε στην αναζωπύρωση αναζητήσεων και εναλλακτικών προτάσεων που σιγόκαιγαν σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Νομίζω πως κομβικό γεγονός υπήρξε η ησυχαστική έριδα, η σύγκρουση δηλαδή του Γρηγορίου Παλαμά με τάσεις έντονης αμφισβήτησης που αναπτύσσονταν μέσα στην Εκκλησία. Οι τάσεις αυτές ήταν ελληνίζουσες, ιδίως κατά τις αρχικές φάσεις της έριδας, κάτι που  φαίνεται ξεκάθαρα στους Συνοδικούς Τόμους της εποχής. Ο Παλαμάς νίκησε και κατοχυρώθηκε συνοδικά τέσσερις φορές, όμως η διαμάχη (που κράτησε δεκαετίες) απελευθέρωσε ένα παγανιστικό φιλοσοφικό παράδειγμα, το οποίο υποτίθεται πως η Εκκλησία είχε εξολοθρεύσει ήδη από την ύστερη αρχαιότητα.
Οι αντίπαλοι του Παλαμά ισχυρίζονταν πως η διάκριση θείας ουσίας και θείων ενεργειών είναι υπέρ το δέον πλατωνική και πρόκλεια, κι εκείνος ανταπέδιδε την κατηγορία βλέποντας παντού να αναδύονται νέες εκδοχές πολυθεϊσμού και πανθεϊσμού. Κατά την διάρκεια της σύγκρουσης τα εμπλεκόμενα μέρη βρέθηκαν στην αμήχανη θέση να συζητούν εναλλακτικούς τρόπους να αντιλαμβάνεται κανείς τον κόσμο και τον θεό, προκειμένου ακριβώς να ετεροπροσδιορίσουν την Χριστιανική τους ταυτότητα και να ενοχοποιήσουν τους αντιπάλους τους.
Τα κείμενα που σχετίζονται με την έριδα είναι γεμάτα αναφορές σε μια επικίνδυνη ελληνική οντολογία και κοσμολογία που παραδόξως κανείς δεν θέλει να έχει σχέση μαζί της αλλά όλοι χρεώνουν στον αντίπαλό τους. Το φαινόμενο αυτό άνοιξε τον ασκό του Αιόλου προετοιμάζοντας το έδαφος για κάποιον που ήταν έτοιμος να χρησιμοποιήσει τα εννοιολογικά εργαλεία που άλλοι φοβούνταν. Αυτός ο κάποιος ήταν ο Πλήθωνας.

Πως αντιμετωπίστηκαν τα έργα του μεγάλου αυτού φιλοσόφου από την κεντρική εξουσία του Βυζαντίου;
Ο πιο διάσημος εχθρός του Πλήθωνα είναι ο Γεννάδιος Σχολάριος, ο οποίος παρακολουθούσε τις κινήσεις του για χρόνια. Μετά τον θάνατο του Πλήθωνα ο Σχολάριος έριξε στην πυρά την «Νόμων Συγγραφή», κράτησε όμως ένα μέρος ώστε να μπορεί να αποδείξει πόσο δίκιο είχε. Νομίζω λοιπόν πως η κεντρική πολιτική εξουσία της Κωνσταντινούπολης και του Μυστρά προστάτευε τον Πλήθωνα όσο ήταν στην ζωή. Οι Παλαιολόγοι έβλεπαν στον Πλήθωνα έναν σημαντικό σύμβουλο αλλά και δάσκαλο, ακόμη και αν σιώπησαν όταν εκείνος κατάθεσε τα ουτοπικά του σχέδια για την Πελοπόννησο. Λέει πολλά το γεγονός ότι ο Σχολάριος κατάφερε επιτέλους να στραφεί εναντίον του Πλήθωνα όταν πια οι κοσμικές δομές του Βυζαντίου έπνεαν τα λοίσθια κι αυτός σιγούρευε την δική του επιβίωση στο νέο οθωμανικό status quo.


Θεωρείτε ότι το πρόσωπο του Πλήθωνα έχει καταστεί αρκούντως γνωστό στη σύγχρονη Ελλάδα, λαμβάνοντας υπόψιν μας τη σημασία του έργου του σε ότι αφορά την οικοδόμηση του μετέπειτα ευρωπαϊκού πολιτισμού;
Τηρουμένων των αναλογιών ο Πλήθωνας είναι γνωστός στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό το όνομά του είναι περισσότερο προσφιλές σε όσους ασχολούνται με τις ρίζες του ευρωπαϊκού εσωτερισμού. Κι αυτό γιατί ο Πλήθωνας ορθά θεωρείται ως εμβληματική μορφή του μυστικού εταιρισμού. Η «φρατρία» που οργάνωσε στην Πελοπόννησο είναι μια προνεωτερική εκδοχή των μυστικών εταιριών που έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε κατεξοχήν ευρωπαϊκά φαινόμενα, όπως είναι η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός.
Από την άλλη μεριά, ο Πλήθωνας συνήθως φέρνει σε αμηχανία τους Βυζαντινολόγους, που είτε τον αντιμετωπίζουν φιλολογικά και εγκυκλοπαιδικά, είτε πασχίζουν να τον εντάξουν κουτσά στραβά στον ανατολικό ή δυτικό Χριστιανισμό της εποχής του.
Η αλήθεια είναι πως ο Πλήθωνας αναγγέλει έναν κόσμο πέρα από το δίπολο Ανατολής και Δύσης, έναν κόσμο που αντλεί από το παρελθόν για να φτάσει στην ουτοπία. Είναι εκκεντρικός, ξεφεύγει από κατηγορίες και τυποποιήσεις. Δεν είναι τυχαίο πως ένας πολύ σημαντικός θεολόγος, ο Philip Sherrard, συνέκρινε  τον Πλήθωνα με τον Νίτσε, στον βαθμό που και οι δύο συγκρούονται μετωπικά με το φιλοσοφικό και χριστιανικό παράδειγμα χάρη μιας προσωπικής, ατίθασης φωνής. Θα πρόσθετα πως ο Πλήθωνας ήταν ανεπίκαιρος με την νιτσεϊκή έννοια, ήταν έξω και πέρα από την εποχή του.

Στο έργο του Πλήθωνα περιλαμβάνονται μια σειρά από ύμνους προς τους αρχαίους Θεούς (μάλιστα οι σύγχρονοι Ελληνες πολυθεϊστές θεωρούν ότι η παράδοσή τους ξεκινά από αυτόν). Πείτε μας λίγα λόγια το θρησκευτικό σύστημα που πρότεινε ο φιλόσοφος του Μυστρά.
Ο Πλήθωνας δεν είναι ούτε μονοθεϊστής, ούτε πολυθεϊστής. Είναι ενοθεϊστής, όπως άλλωστε είναι ο Πλωτίνος και ο Πρόκλος. Πιστεύει δηλαδή πως ο θεός είναι ένας και συνάμα πολλοί. Ελάσσονες θεοί απορρέουν από τον ένα θεό και ταυτόχρονα κοινωνούν και εκδιπλώνουν την ουσία του θεού αυτού με διαφορετική κάθε φορά ένταση.
Το σημαντικό είναι πως ο θεός δεν είναι υπερούσιος, όπως στην Ορθοδοξη θεολογία, αλλά ταυτίζεται με το Ον. Αρα δεν είναι εξωκοσμικός, ούτε προσωπικός, αλλά εμπεριέχει τον φυσικό κόσμο, έστω και αν η ύλη είναι λιγότερο θεία από ό,τι είναι οι θεοί που βρίσκονται εγγύτερα στον πυρήνα της θείας ουσίας.
Οι ύμνοι που περιέχονται στους «Νόμους» θυμίζουν εκείνους του Πρόκλου και λειτουργούν σε ένα επίπεδο λαϊκής θρησκείας (ό,τι ο Βέμπερ ονομάζει Alltagsreligion). Ομως σε ένα βαθύτερο, φιλοσοφικό επίπεδο οι θεοί είναι οι πλατωνικές ιδέες. Κάποιοι ταυτίζονται με τα πέντε μέγιστα γένη του «Σοφιστή» του Πλάτωνα (το ον, η στάσις, η κίνησις, το ταυτόν και το έτερον), ενώ άλλοι είναι υπεύθυνοι ως αιτιώδεις αρχές για επιμέρους, ειδικές λειτουργίες που διέπουν τον κόσμο των όντων. Η συμβολική θεολογία των Νόμων είναι ένα σύστημα ιεραρχικής  διάκρισης και κυρίως  ντετερμινιστικής οργάνωσης όλων των όντων. Καθόλου τυχαία ο «Ζευς» του Πλήθωνα ενίοτε ταυτίζεται με την αρχαιοελληνική Ανάγκη.

Υπήρξαν συνεχιστές των ιδεών του Πλήθωνα μέχρι και την ελληνική επανάσταση;
Ο Πλήθωνας είχε μαθητές που διέφυγαν στην Ιταλία. Ομως είναι παρακινδυνευμένο να συσχετίζονται με Ιταλικές μυστικές εταιρίες, μολονότι αυτή είναι η άποψη του F. Masai. Ακόμη και ο συσχετισμός του πλατωνισμού του Πλήθωνα με την Ακαδημία της Φλωρεντίας και τον Φιτσίνο είναι σκοτεινό σημείο. Από την άλλη, οι ιδέες ενδέχεται να επιβιώνουν με τρόπους ασύμπτωτους και ασυνείδητους κι ωστόσο να ανάγονται σε ένα κοινό ή αρχετυπικό πρότυπο. Εννοώ πως ακόμη και αν ο Πλήθωνας δεν αποτελεί διακριτό και επιλεγμένο σημείο αναφοράς από την Αναγέννηση και μετά, ωστόσο κατεξοχήν πληθώνειες ιδέες επιβίωσαν τουλάχιστον ως τον 19^ο αιώνα, ακριβώς επειδή αυτές κατάγονται και απηχούν έναν διανοητικό κόσμο που προϋπήρχε.
Ο Πλήθωνας υπήρξε  μεσολαβητής και αγγελιοφόρος – το δηλώνει άλλωστε ο ίδιος.  Στα 1797-9, για παράδειγμα, το Ιακωβινείο της Κεφαλοννιάς προωθούσε σχέδια για την κατάργηση του Χριστιανισμού και την επανίδρυση της «προγονικής ελληνικής θρησκείας».  Επίσης, ο Θεόφιλος Καΐρης, που γνωρίζει την περίπτωση του Πλήθωνα, εντάσσει πολλά στοιχεία της αρχαίας κοσμοαντίληψης στην διδασκαλία του ήδη από το 1812, οπότε σχολαρχεί στις Κυδωνίες, ενώ η αίρεση της Θεοσέβειας, την οποία οργανώνει στην Ανδρο αργότερα, απηχεί την πεποίθηση πως ένας ελληνικός τρόπος ύπαρξης παρέμεινε ζωντανός μέσα από την παράδοση. Η «ιερή αλήθεια» που αναζητά είναι εκδοχή της «ελληνικής θεοσοφίας» που συναντάμε ήδη στον Πρόκλο (Πλατ. Θεολ. 5.127.16), μιας υπερ-ομολογιακής και πανάρχαιας άποψης για τις δυνατότητες του ανθρώπου και τον κόσμο. Αυτή επιβιώνει με λανθάνοντες τρόπους ως τον Διαφωτισμό, άλλοτε υπογείως ή παραλλήλως προς το εκκλησιαστικό κατεστημένο (νεοπλατωνισμός, αγγλικός ντεϊσμός) και άλλοτε ανταγωνιστικά προς αυτό (Θεοφιλανθρωπία, θετική θρησκεία του Comte, σαινσιμονισμός). Ιδίως στον ελληνικό χώρο, οι ιδέες του Saint-Simon φαίνεται να οδήγησαν σε μικρούς πυρήνες που απηχούν αναζητήσεις παρόμοιες με αυτές της φρατρίας του Πλήθωνα.
Για να το πω αλλιώς: Οι εκπρόσωποι της εσωτερικής ιστορίας της δυτικής θρησκευτικότητας συμπίπτουν συχνά ad nauseam, χωρίς καμιά ανάγκη να παραπέμπουν ο ένας στον άλλο.

Θα ήταν παράτολμο να υποστηρίξει κανείς πως όλη αυτή η άνθιση των ελληνικών ιδεών λίγο πριν την οριστική πτώση του Βυζαντίου αποτέλεσε την εξωτερίκευση μιας αθέατης –πλην όμως καλά οργανωμένης- γραμμής σκέψης που διένυσε η αρχαία ελληνική φιλοσοφία από τους κώδικες του Θεοδοσίου και του Ιουστινιανού μέχρι τον 15^ο αιώνα;
Αυτή είναι περίπου η θέση που διατυπώνω στο βιβλίο μου. Ομως δεν πιστεύω πως η υπόγεια  συνέχεια του ελληνισμού υπήρξε «καλά οργανωμένη», όπως το εννοείτε. Οι ιδέες επιβιώνουν οργανικά. Ειδικά τώρα η επιβίωση θεμελιακών στοιχείων της ελληνικής γνωσιολογίας, κοσμολογίας και θεολογίας στο Βυζάντιο οφείλεται στην εναλλαγή τεσσάρων διακριτών καναλιών ανάσυρσης, συντήρησης και συζήτησής τους: το πρώτο είναι βέβαια η κατά μέτωπον σύγκρουση με το νέο ακόμη Χριστιανικό παράδειγμα (Κέλσος, Πορφύριος, Ιεροκλής, Ιουλιανός) κατά την ύστερη αρχαιότητα.
Το δεύτερο είναι η θρησκευτική προσποίηση, μια πρακτική που συνδέεται με την μετάλλαξη του νεοπλατωνισμού σε υπόγειο ρεύμα από τον έκτο αιώνα και δώθε. Ο Πρόκλος, ο Σιμπλίκιος και ο Δαμάσκιος ομολογούν πως όταν ο αντίπαλος είναι ισχυρότερος, οφείλει κανείς να λανθάνει μάλλον παρά να συγκρούεται. Εχουμε πια να κάνουμε με φαινόμενα ιδεολογικής και θρησκευτικής προσποίησης που συχνά είναι όντως δύσκολο να ανιχνευθούν. Σήμερα η έρευνα έχει προχωρήσει και σε πείσμα της καθεστωτικής Βυζαντινολογίας διατυπώνεται βάσιμα η άποψη ότι συγγραφείς όπως ο Προκόπιος, ο Ιωάννης Λυδός και ο Μιχαήλ Ατταλειάτης συγκάλυψαν την ελληνίζουσα θρησκευτική και διανοητική τους ταυτότητα γνωρίζοντας πως αυτή δεν θα γινόταν ποτέ ανεκτή από το Ορθόδοξο κατεστημένο.
Σε ένα τρίτο επίπεδο, φιλόσοφοι όπως ο Λέων Χοιροσφάκτης, ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Ιωάννης Ιταλός, ο Θεόδωρος Μετοχίτης και ο Νικηφόρος Γρηγοράς δηλώνουν Χριστιανοί, όμως οι παραχωρήσεις που κάνουν στην νεοπλατωνική παράδοση οδηγούν στην επιβίωση ενός τρόπου ύπαρξης που είναι ασύμβατος με την Χριστιανική θεολογία. Τούτο ενδέχεται να συμβαίνει από πρόθεση ή λίγο πολύ ασυνείδητα. Αυτό το τρίτο κανάλι με απασχολεί περισσότερο, γιατί πιστεύω πως το κοσμικό Βυζάντιο απηχεί και σε μεγάλο βαθμό διασώζει τον παγανιστικό πλατωνισμό της ύστερης αρχαιότητας. Αυτό άλλωστε υποστήριζαν οι Βυζαντινοί θεολόγοι που κατηγόρησαν τους φιλόσοφους επ᾽ελληνισμώ, δηλαδή ότι αναβίωναν τον παγανισμό. Φιλοσοφικά μιλώντας, είχαν απόλυτο δίκιο. Απόψεις υπέρ το δέον ανθρωποκεντρικές, όσες δηλαδή επενδύουν τόσο στις ανθρώπινες δυνατότητες, ώστε να παρακάμπτουν τον αποκαλυπτικό λόγο και την Ορθοδοξία συλλήβδην, επανασύνεδεαν τους Βυζαντινούς με μια συζήτηση που υποτίθεται πως είχε οριστικά κλείσει από τότε που οι Πατέρες της Υστερης Αρχαιότητας «κατατρόπωναν» τους Εθνικούς.
Τέλος, στο βιβλίο επιμένω στη σημασία ενός τέταρτου καναλιού που σπάνια συζητιέται: οι ιδέες πολλές φορές βρίσκουν απρόσμενους ξενιστές στους αντιπάλους τους. Οταν επιτίθεσαι σε μια ιδέα, τότε την συντηρείς κιόλας, την διασώζεις από την λήθη. Είναι αυτό ένα ακόμα σημαντικό κανάλι μέσα από το οποίο η ελληνική φιλοσοφία και κοσμοαντίληψη επιβίωσε στο Βυζάντιο, δηλαδή μέσα από θεολογικές συγκρούσεις (π.χ. ησυχαστική έριδα) που αντιμετώπιζαν τον ελληνισμό ως δυνητική απειλή.



Ποια η άποψή σας αναφορικά με την ύπαρξη και δράση της «Αττικής Εταιρείας» (κατ’ άλλους «Ολυμπίας Αδελφότητας») που έδρασε οργανωμένα κατά τους αιώνες μετά τον Πλήθωνα με στόχο να κρατήσει άσβεστη τη φλόγα της ελληνικής παράδοσης;
Η θεωρία αυτή δεν γίνεται αποδεκτή από επιστήμονες ιστορικούς.  Ο λόγος που ασκεί τόση γοητεία είναι ότι είναι προϊόν ενός ιδιοφυούς ανθρώπου, του Κωνσταντίνου Σάθα, ενός διανοητικού Τιτάνα με φοβερές ικανότητες σύνθεσης και οργάνωσης ενός τεράστιου υλικού. Μπροστά στο εκτόπισμα του Σάθα οι περισσότεροι από τους επικριτές του (κατά κανόνα καθηγητίσκοι Βυζαντινών σπουδών) είναι πνευματικοί νάνοι.
Ωστόσο,  αν εξετάσετε προσεκτικά τα στοιχεία που συνέλεξε ο Σάθας, θα δείτε ότι είναι αποσπασματικά. Η θεωρία δεν υπόκειται στην αρχή της επαληθευσιμότητας ή της διαψευσιμότητας. Ναι, με λίγη καλή θέληση και παραχωρήσεις στη δημιουργική φαντασία θα μπορούσε να ισχύει, όμως τότε θα μπορούσαν να ισχύουν εξίσου ένα σωρό θεωρίες, μεταξύ των οποίων και πολλές συνωμοσιολογικές. Είναι αδύνατον να πείσει κανείς την ακαδημαϊκή κοινότητα πως μια αλυσίδα δασκάλων και μαθητών ή κρυφών οργανώσεων διέσωσε και μετάφερε από γενιά σε γενιά τον πυρήνα μιας κοσμοαντίληψης ριζικά διαφορετικής από αυτήν που τελικά επικράτησε – ωστόσο, ένας τέτοιος πυρήνας επιβίωσε ιδεοτυπικά μέσα από πρόσωπα που ενδεχομένως να μην σχετίζονταν, ενώ σχετίζονταν οι ιδέες και αναζητήσεις τους, μέσα δηλαδή από εκλεκτικές συγγένειες που υπερβαίνουν την περιοδολόγηση.
Από τον 15^ο αιώνα εμφανίζονται συγγραφείς και λόγιοι που σε διαφορετικό βαθμό στρέφονται στην αρχαία Ελλάδα και σε παγανιστικά πρότυπα προκειμένου να συγκροτήσουν μια νέα ταυτότητα. Θα ανάφερα εδώ ενδεικτικά τον Κυριακό Αγκωνίτη, τον Μάρουλλο Ταρχανιώτη, τον Μάρκο Μουσούρο, τον Λέοντα Αλάτιο. Οι άνθρωποι αυτοί είδαν στον αρχαίο κόσμο περισσότερα από ό,τι θα επιθυμούσε το κληρικαλικό καθεστώς. Αποτελούν έναν ελληνικό διανοητικό «αστερισμό» που δεν έχει ανάγκη την οργάνωση καμιάς μυστικής εταιρείας για να επιβιώσει. Μερικές φορές στην Ιστορία της Φιλοσοφίας τα πιο υπόγεια και κρυφά πράγματα επιβιώνουν με τους πιο φανερούς τρόπους.

Αποτελεί ένα ερώτημα που διχάζει πολλούς ιστορικούς και διανοούμενος από τα χρόνια της απελευθέρωσης μέχρι και τις μέρες μας: Τι σημαίνει για εσάς ελληνική ταυτότητα; Θεωρείτε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία (ως μόρφωμα με συγκεκριμένη πολιτικοθρησκευτική χροιά) ως μέρος της ταυτότητας αυτής;
Το  ίδιο το Βυζάντιο είναι ρωμαϊκό μάλλον, παρά ελληνικό. Είναι η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Είναι όμως κι ο χώρος όπου ζυμώνεται για αιώνες κάθε συζήτηση σχετικά με την συμβατότητα ελληνισμού και χριστιανισμού. Είναι αδύνατον να ασχοληθεί κανείς με την ελληνική διανοητική ταυτότητα χωρίς να λάβει υπόψη την ιστορία των ιδεών στο Βυζάντιο.
Και είναι τεράστιο σφάλμα να ταυτίζεται το Βυζάντιο με την Ορθοδοξία. Ναι, υπάρχει  βυζαντινή Ορθοδοξία, υπάρχει όμως και ένας συγκρουσιακός βυζαντινός ελληνισμός με φυγόκεντρες διαδρομές, όπως άλλωστε και κοσμικές εκδοχές του Βυζαντίου που αναφαίνονται συχνά πυκνά, και όλα τούτα ζουν, συμπλέκονται και αναπνέουν στον ίδιο χώρο και χρόνο. Οι Πατέρες της Εκκλησίας, από τους απολογητές ως τον Γρηγόριο Παλαμά, είναι οι πρώτοι που είδαν στην ελληνική γνωσιολογία, θεολογία και κοσμολογία έναν αυτοπροσδιορισμό και τρόπο ύπαρξης ανταγωνιστικό προς τον χριστιανικό. Αυτό είναι το μοναδικό σημείο που συμφωνούν με τον Ιουλιανό, τον Πρόκλο και τον Πλήθωνα. Μπορεί οι Ορθόδοξοι θεολόγοι του Βυζαντίου να οβελίζουν εξαρχής την ελληνική κοσμοαντίληψη, όμως είναι εξαιρετικοί όταν εντοπίζουν τις διαφορές της από τον Ορθόδοξο χριστιανισμό, συμβάλλοντας ακούσια στην διάσωσή της.

Εχετε πραγματοποιήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη για τους παραλληλισμούς της δράσης του Πλήθωνα στον Μυστρά και του Μουσουλμάνου Σούφι θεολόγου Sheikh Bedreddin (1359-1420) στο ανατολικό Αιγαίο. Μπορείτε να μας πείτε κάποια πράγματα για τη δράση του τελευταίου; Ποια συμπεράσματα έρχονται στο προσκήνιο αναφορικά με την ύπαρξη, τη φύση και τους στόχους μυστικών εταιριών με ρεφορμιστικά θρησκευτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά εκείνη την περίοδο;
Ο Σχολάριος αναφέρει πως ο Πλήθωνας μαθήτευσε επί οθωμανικού εδάφους (στην Αδριανούπολη ή στην Προύσα) στο πλευρό μιας ομιχλώδους προσωπικότητας, ενός πολυθεϊστή Εβραίου δασκάλου ονόματι Ελισσαίου. Εχουν γίνει διάφορες εικασίες για την ταυτότητα του δασκάλου αυτού. Ομως την εποχή εκείνη τα μεγάλα αστικά και παιδευτικά κέντρα των Οθωμανών ήταν πραγματικά σταυροδρόμια ισλαμικών, ιουδαϊκών και δυτικών ρευμάτων εσωτερισμού. Καμπαλιστές συνυπήρχαν με Σούφι, Δομινικανοί με Μπεκτασήδες, σεχταριστές κάθε είδους με υποτιθέμενους συνεχιστές του Suhrawardi. Και ο Πλάτωνας απολάμβανε μια ιδιαίτερη αίγλη.
Ο Bedreddin, τώρα, ήταν δημιουργός ενός θρησκευτικού, ουτοπικού και επαναστατικού κινήματος που ωριμάζει την ίδια ακριβώς εποχή που ο Πλήθωνας καταθέτει τις προτάσεις του στον Μανουήλ Παλαιολόγο. Μαθητής του al-Bistami, ο Bedreddin είναι φορέας μιας εσωτερικής παράδοσης με ρίζες στον Ibn ‘Arabi, τον Rumi και τον Haji Bektash, αλλά και στον νεοπλατωνισμό, η οποία απαίτησε μια οικουμενική θρησκεία, δηλαδή την υπέρβαση των επιμέρους θρησκευτικών ομολογιών χάρη της επιστροφής σε έναν πρωτο-μονοθεϊσμό.  Ο Bedreddin οργάνωσε μια αδελφότητα που πυροδότησε επαναστάσεις εναντίον της Οθωμανικής εξουσίας.
Μια από αυτές έλαβε χώρα στην Χίο, όπου ο Börklüce Mustafa φαίνεται να συνδύασε τις ιδέες του Bedreddin με την απόκρυφη διδασκαλία περί ακραίας πενίας που διέδιδε εκεί η ομάδα των Καθαρών Fraticelli, σέχτα αποκηρυγμένη από την Ιερά Εξέταση. Αποτελεί όντως μια παράξενη σύμπτωση ότι Πλήθωνας και Bedreddin σπούδασαν την ίδια εποχή στα ίδια μέρη, όπως και ότι αμφότεροι συνδέουν σχεδόν ταυτόχρονα τον σεχταρισμό με τον πολιτικό και ουτοπικό ρεφορμισμό. Στην διδασκαλία τους υπάρχουν κοινά σημεία αναφοράς: για παράδειγμα η αναδιανομή της γης και η επίκληση μιας αρχετυπικής γνώσης που υπονομεύει την κεντρική πολιτική εξουσία.
Η διαφορά είναι πως ο Bedreddin και ο al-Bistami πίστευαν πως η αληθινή θρησκεία εναρμονίζεται με την ισλαμική ορθοδοξία. Αντιθέτως, ο Πλήθωνας απορρίπτει κάθε περιθώριο διαλόγου με τον Χριστιανισμό.  Είναι παρακινδυνευμένο να ισχυριστεί κανείς πως Πλήθωνας και Bedreddin γνωρίζονταν. Πιο ασφαλές είναι να πούμε πως την περίοδο εκείνη εκδοχές ριζοσπαστικού σεχταρισμού βγαίνουν πολύ δυνατά στο προσκήνιο και από τις δύο μεριές του Αιγαίου, υπερβαίνοντας τους διαχωρισμούς της επίσημης Ορθόδοξης και Ισλαμικής κληρικαλικής εξουσίας. Αν λοιπόν ο Πλήθωνας έφερε κάτι στην Πελοπόννησο από την παραμονή του στην Αδριανούπολη ή την Προύσα, αυτό ενδέχεται να είναι η σύνδεση της αίρεσης με ό,τι ονομάζουμε σήμερα ουτοπία, δηλαδή την πολιτική αναγέννηση.

Who is Who: Ο Νικήτας Σινιόσογλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1976 και σπούδασε φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μονάχου και Κέμπριτζ (PhD). Ηταν μεταδιδακτορικός ερευνητής της Βρετανικής Ακαδημίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ (2008-2011) και Leverhulme Trust Early Career Fellow στο King’s College London (2011-2013). Εχει διδάξει φιλοσοφία σε ελληνικά και βρετανικά πανεπιστήμια, καθώς και στο Κολέγιο Αθηνών. Βιβλία: Radical Platonism in Byzantium: Illumination and Utopia in Gemistos Plethon (Cambridge: CUP 2011), Plato and Theodoret: The Christian Appropriation of Platonic Philosophy and the Hellenic Intellectual Resistance (Cambridge: CUP 2008), Θεόφιλος Καΐρης: Γνωστική, Στοιχεία Φιλοσοφίας (Ανδρος: Καΐρειος Βιβλιοθήκη 2008).

Διαβάστε το Άρθρο...

Για 1 εκατ. ευρώ η Ελλάδα χάνει την μεγαλύτερη γεωπολιτική ευκαιρία των τελευταίων ετών !

Ένα απίστευτο γεγονός το οποίο αποδεικνύει την ανευθυνότητα κάποιων που στερούν από την Ελλάδα ένα τεράστιο γεωπολιτικό πλεονέκτημα φέρνει στην επιφάνεια το defencenet.gr. Πρόκειται για την σιδηροδρομική σύνδεση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης με το λιμάνι του Μπουργκάς η οποία παρακάμπτοντας τα στενά του Βοσπόρου δίνει μία εναλλακτική λύση για την μεταφορά κοντέινερ από και προς την περιοχή της Μαύρης θάλασσας.

Το απίστευτο σε αυτή την υπόθεση είναι ότι η σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τα δύο λιμάνια υπάρχει εδώ και δεκαετίας και μάλιστα το βουλγαρικό της τμήμα αναβαθμίζεται με κοινοτικά κονδύλια, αλλά για 300 μέτρα η σύνδεση του δικτύου του ΟΣΕ με το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης δεν έχει ολοκληρωθεί. 

Όσο και αν ακούγεται απίστευτο η ελληνική πολιτεία έχει κατασκευάσει ένα σύγχρονο τεράστιο λιμάνι στην Αλεξανδρούπολη το οποίο δεν διαθέτει σύνδεση με το σιδηροδρομικό δίκτυο του ΟΣΕ για 300 μέτρα ! Το δε κόστος την επένδυσης αυτή είναι μόνο 1 εκατ. ευρώ δηλαδή κλάσμα των χρημάτων που το ελληνικό κράτος έχει δώσει στις διάφορες ΜΚΟ τα τελευταία χρόνια. 

Το πιο απίστευτο από όλα είναι ότι οι δύο λιμενικοί οργανισμοί του Μπουργκάς και της Αλεξανδρούπολης, έχουν επί της ουσίας συμφωνήσει για την υλοποίηση της σύνδεσης και έχουν καταθέσει μάλιστα σχετική πρόταση για την ηλεκτροκίνηση της γραμμής «Sea2Sea» που εγκρίθηκε πριν λίγες εβδομάδες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 

Νωρίτερα στα τέλη του 2011 ο τότε υφυπουργός Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας Άδωνης Γεωργιάδης είχε ζητήσει από τη διεύθυνση Λιμενικών Υποδομών την πραγματοποίηση των σχετικών ενεργειών για την προώθηση του έργου ενώ και ο υπουργός Μεταφορών Μ. Βορίδης είχε δώσει εντολή να ξεκινήσουν οι διαδικασίες για το έργο. Σχεδόν ένας χρόνος μετά την αναθέρμανση του ζητήματος τίποτα δεν έχει πραγματοποιηθεί η ανεργία στην Θράκη καλπάζει η οικονομική κρίση σπρώχνοντας την τοπική οικονομία στην αγκαλιά της Τουρκίας. 

 Και όλα αυτά την στιγμή που οι υποδομές υπάρχουν, την στιγμή που το ζήτημα της ναυσιπλοΐας στα στενά του Βοσπόρου οξύνεται κάθε χρόνο σε σημείο που οι Τούρκοι να σκέφτονται να κατασκευάσουν μία διώρυγα παράλληλα με τα στενά. 

Tην στιγμή που οι δύο λιμενικές αρχές έχουν συμφωνήσει να προχωρήσουν στην σύνδεση των λιμενικών δεν βρίσκεται επιτέλους ένα πατριώτης πολιτικός να βρεί αυτό το 1 εκατ. ευρώ για την ολοκλήρωση της εξυπνότερης γεωπολιτικής κίνησης της Ελλάδας την τελευταία οκταετία.

defencenet.gr

Διαβάστε το Άρθρο...

Το Σμιθσόνιαν και οι αρχαιολογικές συγκαλύψεις

«Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον. Όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν»
Τζώρτζ  Όργουελ 1984

Οι περισσότεροι από εσάς θυμάστε την τελευταία σκηνή από την δημοφιλή ταινία αρχαιολογικής περιπέτειας «Οι Κυνηγοί της Χαμένης Κιβωτού» με τον Ιντιάνα Τζόουνς, στην οποία ένα σημαντικό ιστορικό εύρημα, η Κιβωτός της Διαθήκης από το Ναό της Ιερουσαλήμ, κλειδώνεται σ’ ένα κιβώτιο και τοποθετείται σε μια τεράστια αποθήκη, όπου δεν θα την ξαναδεί ποτέ κανείς, εξασφαλίζοντας μ’ αυτό τον τρόπο ότι τα βιβλία της ιστορίας δεν θα χρειαστεί να ξαναγράφουν και οι καθηγητές της ιστορίας δεν θα χρειαστεί να αναθεωρήσουν τη διάλεξη που δίνουν εδώ και σαράντα χρόνια.

Συμφωνα με τη γνώμη πολλών εξερευνητών, παρ’ όλο που η ταινία είναι φανταστική, η σκηνή κατά την οποία ένα σημαντικό αρχαίο λείψανο θάβεται σε μια αποθήκη είναι επικίνδυνα κοντά στην πραγματικότητα. Για όσους ερευνούν τις κατηγορίες για αρχαιολογικές συγκαλύψεις, υπάρχουν ενοχλητικές ενδείξεις ότι το πιο σημαντικό αρχαιολογικό ινστιτούτο των ΗΠΑ, το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν (Smithsonian), που αποτελεί ανεξάρτητη ομοσπονδιακή αρχή, έχει σκόπιμα αποκρύψει κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες και σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις που έγιναν στην Αμερικανική ήπειρο.

Το Βατικανό εδώ και πολύ καιρό κατηγορείται ότι κρύβει ευρήματα και αρχαία βιβλία στα τεράστια υπόγεια του, χωρίς να επιτρέπει στον έξω κόσμο την πρόσβαση σ’ αυτά. Οι μυστικοί αυτοί θησαυροί, των οποίων η ιστορική ή θρησκευτική φύση είναι συχνά αμφισβητούμενη, θεωρούνται ότι αποκρύπτονται από την Καθολική Εκκλησία γιατί μπορούν να τραυματίσουν την αξιοπιστία της, ή ίσως να θέσουν τα επίσημα κείμενα τους υπό αμφισβήτηση. Δυστυχώς, υπάρχουν ατράνταχτα στοιχεία ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει στο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν.

Το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν ιδρύθηκε το 1829, όταν ένας εκκεντρικός Βρετανός εκατομμυριούχος ονόματι Τζέημς Σμίθσον (James Smithson), πέθανε αφήνοντας το ποσό των 515.169 δολαρίων για τη δημιουργία ενός ινστιτούτου «για την αύξηση και τη διάδοση της γνώσης στους ανθρώπους». Δυστυχώς, υπάρχουν στοιχεία σύμφωνα με τα οποία το Σμιθσόνιαν τα τελευταία εκατό χρόνια ασχολείται περισσότερο με την απόκρυψη παρά με τη διάδοση της γνώσης.

κάνε κλικ επάνω στην εικόνα

Η συγκάλυψη και απόκρυψη αρχαιολογικών στοιχείων ξεκίνησε στο τέλος του 1881 όταν ο Τζων Γουέσλυ Πάουελ (John Wesley Powell), ο γεωλόγος που έγινε διάσημος για την εξερεύνηση του Γκραν Κάνυον, διόρισε τον Σάϊρους Τόμας (Cyrus Thomas) διευθυντή του Τμήματος Ανατολικών Τύμβων του Γραφείου Εθνολογίας του Ινστιτούτου Σμιθσόνιαν. Όταν ο Τόμας έφτασε στο Γραφείο Εθνολογίας «πίστευε ακράδαντα στην ύπαρξη μιας φυλής Κατασκευαστών Τύμβων, διάφορης από τις φυλές των Ινδιάνων της Αμερικής».

Ο Τζων Γουέσλυ Πάουελ όμως, ο διευθυντής του Γραφείου Εθνολογίας, που ήταν πολύ φιλικά διακείμενος προς τους Ινδιάνους της Αμερικής, όταν ήταν νέος είχε ζήσει για πολλά χρόνια με τους ειρηνικούς Ινδιάνους Γουινεμπάγκο (Winnebago) του Ουισκόνσιν και πίστευε ότι οι Ινδιάνοι της Αμερικής άδικα θεωρούνταν πρωτόγονοι και άγριοι.

Το Σμιθσόνιαν άρχισε να προωθεί την ιδέα ότι οι ιθαγενείς Αμερικανοί, οι οποίοι εκείνη την εποχή εξολοθρεύονταν στους «Ινδιάνικους Πολέμους», κατάγονταν από προηγμένους πολιτισμούς και ήταν άξιοι σεβασμού και προστασίας. Ξεκίνησαν επίσης ένα πρόγραμμα συγκάλυψης των αρχαιολογικών στοιχείων που υποστήριζαν το κίνημα που ήταν γνωστό ως Διαδοτισμός (Diffusionism), ένα κίνημα που υποστηρίζει ότι κατά τη διάρκεια της ιστορίας υπήρξε μεγάλη διάδοση κουλτούρας και πολιτισμικών αξιών, η οποία προέκυψε λόγω των ταξιδιών των πλοίων και των εμπορικών ανταλλαγών.

Το Σμιθσόνιαν ακολούθησε το αντίθετο κίνημα, που είναι γνωστό ως Απομονωτισμός (Isolationism). Ο Απομονωτισμός υποστηρίζει ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί ήταν απομονωμένοι ο ένας από τον άλλο και ότι υπήρξε ελάχιστη επαφή μεταξύ τους, ιδιαίτερα μεταξύ εκείνων που χωρίζονταν από εκτάσεις νερού.

Σ’ αυτό τον διανοητικό πόλεμο που ξέσπασε την δεκαετία του 1880, υποστηριζόταν ότι ακόμα και η επαφή μεταξύ των πολιτισμών των Κοιλάδων του Οχάιο και του Μισισιπή ήταν σπάνια, και οπωσδήποτε οι πολιτισμοί αυτοί δεν είχαν καμιά επαφή με προηγμένους πολιτισμούς όπως των Μαγιάς, των Τολτέκων, ή των Αζτέκων στο Μεξικό και την Κεντρική Αμερική. Με τα δεδομένα του Παλιού Κόσμου η ιδέα αυτή είναι ακραία, ακόμα και γελοία, αν σκεφτεί κανείς ότι το «δίκτυο» των ποταμών φτάνει μέχρι τον Κόλπο του Μεξικού και ότι οι πολιτισμοί αυτοί υπήρχαν στην απέναντι πλευρά του κόλπου. Είναι σαν να ισχυρίζεται κάποιος ότι οι πολιτισμοί της Μαύρης θάλασσας δεν θα μπορούσαν να έχουν επαφή με τη Μεσόγειο.

Όταν εξετάστηκε το περιεχόμενο πολλών αρχαίων τύμβων και πυραμίδων στις Μεσοδυτικές πολιτείες, φάνηκε ότι η ιστορία των Κοιλάδων του Μισισιπή αφορούσε έναν αρχαίο και προηγμένο πολιτισμό που είχε έρθει σε επαφή με την Ευρώπη και άλλες περιοχές. Εκτός αυτού, σε πολλούς τύμβους ανακαλύφθηκαν τάφοι πανύψηλων ανδρών, που έφταναν κάποτε τα εφτά ή οχτώ πόδια σε ύψος, στους οποίους μάλιστα υπήρχαν πλήρεις πανοπλίες και σπαθιά και μερικές φορές θησαυροί μεγάλης αξίας.

Για παράδειγμα, όταν ανασκάφηκε ο τύμβος Σπίρο (Spiro) στην Οκλαχόμα στα 1930, βρέθηκε ένας ψηλός άνδρας μαζί με ένα δοχείο με χιλιάδες μαργαριτάρια και άλλα τεχνουργήματα. Ήταν ο μεγαλύτερος θησαυρός αυτού του είδους που είχε καταγραφεί μέχρι τότε. Το πού βρίσκεται ο άνδρας με την πανοπλία είναι άγνωστο και είναι πολύ πιθανό ότι τελικά μεταφέρθηκε στο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν.

Σε μια ιδιωτική συζήτηση με έναν γνωστό ιστορικό ερευνητή (το όνομα του οποίου δεν θα αποκαλύψω), έμαθα ότι ένας πρώην υπάλληλος του Σμιθσόνιαν, που απολύθηκε γιατί υποστήριζε την εκδοχή του Διαδοτισμού στην Αμερικανική ήπειρο (δηλ. την αιρετική άποψη ότι άλλοι αρχαίοι πολιτισμοί είχαν ίσως επισκεφθεί τις ακτές της Βορείου και Νοτίου Αμερικής κατά τη διάρκεια των πολλών χιλιετηρίδων πριν από τον Κολόμβο), υποστήριζε ότι κάποτε το Σμισθόνιαν έβγαλε στον Ατλαντικό μια φορτηγίδα γεμάτη περίεργα αντικείμενα και τεχνουργήματα και τα έριξε στον ωκεανό.

Παρ’ όλο που είναι δύσκολο να δεχτεί κανείς την ιδέα ότι το Σμιθσόνιαν θα μπορούσε να συγκαλύψει ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα, υπάρχουν δυστυχώς πολλές αποδείξεις ότι το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν συγκάλυψε και «έχασε» σκόπιμα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Το ενημερωτικό δελτίο «Stonewatch» της Εταιρείας «Gungywamp» του Κονέκτικατ, η οποία ερευνά μεγαλιθικά μνημεία στη Νέα Αγγλία, είχε μια περίεργη ιστορία στο τεύχος του χειμώνα του 1992 σχετικά με ορισμένα πέτρινα φέρετρα που ανακαλύφθηκαν το 1892 στην Αλαμπάμα, στάλθηκαν στο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν και μετά «χάθηκαν».

Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο, ο ερευνητής Φρέντερικ Τζ. Πολ (Frederick J. Pohl) έγραψε ένα ενδιαφέρον γράμμα το 1950 στον μακαρίτη Δρα. Τ. Σ. Λέθμπριτζ (Dr. T.C. Lethbridge), έναν Βρετανό αρχαιολόγο.

Το γράμμα από τον Πολ ανέφερε: «Ένας καθηγητής της γεωλογίας μου έστειλε ένα αντίγραφο από την έκθεση του Ινστιτούτου Σμιθσόνιαν, με τίτλο «Το Ταφικό Σπήλαιο Κραμφ, του Φρανκ Μπέρνς (Frank Burns), της Υπηρεσίας Γεωλογικής Έρευνας των ΗΠΑ» από την αναφορά του Εθνικού Μουσείου των ΗΠΑ για το 1892, σελ. 451-454, 1984. Στο Σπήλαιο Κραμφ (Crumf), στο νότιο βραχίονα του ποταμού Γουόριορ, στην Κοιλάδα Μέρφυ, στην Επαρχία Μπλάουντ της Αλαμπάμα, όπου φτάνει κανείς μέσω ποταμών από τον Κόλπο Μομπάιλ, υπήρχαν φέρετρα από ξύλο σκαμμένο με φωτιά και με πέτρινα ή χάλκινα εργαλεία. Οχτώ από αυτά τα φέρετρα μεταφέρθηκαν στο Σμιθσόνιαν. Είχαν μήκος περί που εφτά πόδια και πέντε ίντσες, πλάτος 14 ως 18 ίντσες και βάθος 6 έως 7 ίντσες. Τα καπάκια ήταν ανοιχτά. Έγραψα πρόσφατα στο Σμιθσόνιαν, και στις 11 Μαρτίου έλαβα την απάντηση από τον Φ. Μ. Σέτζλερ (F.M. Setzler), τον προϊστάμενο του Τμήματος Ανθρωπολογίας. (Είπε ότι) «Δεν μπορέσαμε να βρούμε τα δείγματα αυτά στις συλλογές μας, αν και τα αρχεία δείχνουν ότι παρελήφθησαν».

Ο Ντέηβιντ Μπάρον (David Barron), Πρόεδρος της Εταιρείας Gungywamp, έμαθε τελικά από το Σμιθσόνιαν ότι τα φέρετρα τελικά ήταν ξύλινες λεκάνες και ούτως ή άλλως δεν μπορούσε να τα δει κανείς γιατί φυλάσσονταν σε μια αποθήκη μολυσμένη από αμίαντο. Η αποθήκη αυτή επρόκειτο να κλειστεί για τα επόμενα δέκα χρόνια και κανείς δεν επιτρεπόταν να μπει εκτός από το προσωπικό του Σμιθσόνιαν!

Ο Ιβάν Τ. Σάντερσον (Ivan T. Sanderson), γνωστός ζωολόγος και ένας από τους τακτικούς καλεσμένους στο σώου του Τζόνυ Κάρσον (Johnny Carson) στη δεκαετία του ’60 (συνήθως με ένα εξωτικό ζώο, όπως έναν μυρμηγκοφάγο – παγκολίνο ή έναν λεμούριο), διηγήθηκε κάποτε μια περίεργη ιστορία για ένα γράμμα που έλαβε σχετικά με έναν μηχανικό που δούλευε στο νησί Σεμίγια (Shemya) του συμπλέγματος των Αλεουτίων Νήσων κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά την κατασκευή ενός αεροδιαδρόμου, η ομάδα του ισοπέδωσε κάποιους λόφους και ανακάλυψε κάτω από αλλεπάλληλα στρώματα προσχώσεων, απομεινάρια που τους φάνηκαν ανθρώπινα. Ο τύμβος της Αλάσκα ήταν στην πραγματικότητα ένα νεκροταφείο γεμάτο τεράστια ανθρώπινα λείψανα, που περιελάμβαναν κρανία και μακριά οστά ποδιών.

Τα κρανία είχαν ύψος από 22 έως 24 ίντσες από τη βάση ως την κορυφή. Δεδομένου ότι το κρανίο ενός ενήλικα είναι συνήθως οχτώ ίντσες από το εμπρός έως το πίσω μέρος του, ένα τόσο μεγάλο κρανίο φανερώνει ότι ο άνθρωπος που το είχε πρέπει να ήταν τεραστίων διαστάσεων. Επιπλέον, αναφέρθηκε ότι κάθε κρανίο είχε υποστεί προσεκτικό τρυπανισμό (διαδικασία ανοίγματος μιας οπής στο πάνω μέρος του κρανίου).

Στην πραγματικότητα, η συνήθεια να συμπιέζεται το κρανίο ενός βρέφους και να εξαναγκάζεται να αναπτυχθείτε επίμηκυμένο σχήμα ήταν μια πρακτική που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Περουβιανοί, οι Μαγιάς και οι Πλατυκέφαλοι Ινδιάνοι της Μοντάνα.

Ο Σάντερσον προσπάθησε να συγκεντρώσει επιπλέον στοιχεία, και τελικά έλαβε ένα γράμμα από ένα άλλο μέλος της ομάδας που επιβεβαίωσε το γεγονός. Και τα δυο γράμματα ανέφεραν ότι το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν είχε παραλάβει τα λείψανα  αλλά έπειτα δεν ξανακούστηκε τίποτα. Ο Σάντερσον φαινόταν πεπεισμένος ότι το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν είχε παραλάβει τα περίεργα απομεινάρια, αναρωτιόταν όμως γιατί δεν δημοσιοποιούσαν τα στοιχεία. Ρωτάει: «… μήπως αυτό συμβαίνει επειδή αυτοί οι άνθρωποι δεν θέλουν να ξαναγράψουν τα επιστημονικά εγχειρίδια;»

Το 1944 έγινε μια τυχαία ανακάλυψη ακόμα πιο αμφιλεγόμενης φύσης από τον Βάλντεμαρ Τζάλσραντ (Waldemar Julsrud) στο Ακαμπάρο (Acambaro) του Μεξικού. Το Ακαμπάρο ανήκει στην Πολιτεία του Γκουανα χουάτο (Guanajuato), 175 μίλια βορειοδυτικά της πόλης του Μεξικού. Στον περίεργο αρχαιολογικό χώρο βρέθηκαν πάνω από 33.500 αντικείμενα από πηλό, από πέτρα (ακόμη κι από νεφρίτη), καθώς και μαχαίρια από οψιδιανό (που είναι πιο κοφτερά από τα ατσάλινα και χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα στην καρδιοχειρουργική).

Ο Τζάλσραντ, επιφανής Γερμανός έμπορος της περιοχής, βρήκε επίσης αγάλματα με ύψος που κυμαινόταν από λιγότερο από μια ίντσα μέχρι και έξι πόδια, και τα οποία απεικόνιζαν μεγάλα ερπετά, μερικά από τα οποία ήταν σε ενεργητική επαφή με ανθρώπους συνήθως τους έτρωγαν, αλλά σε μερικά, περίεργα αγαλματίδια εμφανιζόταν ερωτική επαφή. Πολλά από τα πλάσματα αυτά θύμιζαν δεινόσαυρους στους παρατηρητές.

Ο Τζάλσραντ στρίμωξε αυτή τη συλλογή σε δώδεκα δωμάτια του εκτεταμένου σπιτιού του. Σ’ αυτή συμπεριλαμβάνονταν εκπληκτικές αναπαραστάσεις Νέγρων, Ανατολιτών και γενειοφόρων Καυκασίων, όπως και μοτίβα από Αιγυπτιακούς, Σουμεριακούς και άλλους αρχαίους πολιτισμούς του άλλου ημισφαιρίου, καθώς και πορτραίτα του Μεγαλοπόδαρου και άλλων υδρόβιων τερατόμορφων πλασμάτων, περίεργων συμπλεγμάτων ανθρώπων και ζώων, και ένα σωρό άλλες ανεξήγητες κατασκευές. Στον ίδιο χώρο με τα κεραμικά αντικείμενα βρέθηκαν δόντια από ένα εξαφανισμένο είδος αλόγου της Εποχής των Πάγων, ο σκελετός ενός μαμούθ, και μια σειρά από ανθρώπινα κρανία.

Στα εργαστήρια του Πανεπιστημίου της Πενσυλαβανίας έγινε ραδιοχρονολόγηση καθώς και πρόσθετα τεστ, με την χρήση της μεθόδου θερμικής φωτεινότητας για τη χρονολόγηση αγγείων. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι τα αντικείμενα κατασκευάστηκαν πριν από 6.500 χρόνια, γύρω στο 4.500 π.κ.ε. Μια ομάδα ειδικών από άλλο πανεπιστήμιο, οι οποίοι είδαν τα έξι δείγματα του Τζάλσραντ χωρίς όμως να ξέρουν την προέλευση τους, απέκλεισαν την πιθανότητα να είναι σύγχρονα αντίγραφα. Παρ’ όλα αυτά, δεν μπόρεσαν να πουν τίποτα όταν πληροφορήθηκαν την αμφισβητούμενη προέλευση τους.

Το 1952, σε μια προσπάθεια να δυσφημιστεί η περίεργη αυτή συλλογή η οποία είχε αρχίσει να γίνεται γνωστή, ο Αμερικανός αρχαιολόγος Τσαρλς Σ. Ντιπέσο (Charles C. DiPeso) ισχυρίστηκε ότι εξέτασε διεξοδικά τα 32.000 κομμάτια που υπήρχαν τότε. Τα εξέτασε μέσα σε τέσσερις ώρες που πέρασε στο σπίτι του Τζάλσραντ.

Σε ένα βιβλίο που πρόκειται να εκδοθεί (το οποίο καθυστέρησε πολύ να κυκλοφορήσει λόγω των συνεχιζόμενων εξελίξεων στην έρευνα του) ο ερευνητής αρχαιολογίας Τζων X. Τίρνεϋ (John Η. Tierney), ο οποίος δίνει διαλέξεις πάνω στο θέμα εδώ και δεκαετίες, ισχυρίζεται ότι για να καταφέρει να το κάνει αυτό ο Ντιπέσο θα έπρεπε να εξετάζει 133 κομμάτια το λεπτό συνέχεια επί τέσσερις ώρες, ενώ στην πραγματικότητα, θα χρειάζονταν εβδομάδες ολόκληρες απλώς και μόνο για διαχωρίσει κανείς τον τεράστιο όγκο των εκθεμάτων και να τα διατάξει κατάλληλα για μια σωστή εκτίμηση.

Ο Τίρνεϋ, που κατά την διάρκεια της έρευνας συνεργάστηκε με τον μακαρίτη καθηγητή Χάπγκουντ, τον επίσης μακαρίτη Ουίλλιαμ Ν. Ράσελ (William Ν. Russell) και άλλους, υποστηρίζει ότι το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν και άλλες αρχαιολογικές αρχές οργάνωσαν μια εκστρατεία πάραπληροφόρησης σχετικά με τα ευρήματα. Στην αρχή της διαμάχης αυτής, το Σμιθσόνιαν απέρριψε ολόκληρη τη συλλογή Ακαμπάρο ως μια καλοστημένη απάτη. Επίσης, χρησιμοποιώντας τον Νόμο για την Ελευθερία της Πληροφόρησης, ο Τίρνεϋ ανακάλυψε ότι όλοι σχεδόν οι φάκελοι του Σμιθσόνιαν σχετικά με την υπόθεση Τζάλσραντ είχαν χαθεί.

Μετά από δυο αποστολές στην περιοχή το 1955 και το 1968, ο καθηγητής Τσαρλς Χάπγκουντ, καθηγητής ιστορίας και ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νιου Χαμσάιρ, κατέγραψε τα αποτελέσματα της  έρευνας του στο Ακαμπάρο σε ένα βιβλίο που τυπώθηκε ιδιωτικά με τον τίτλο Μυστήριο στο Ακαμπάρο. Αρχικά, ο Χάπγκουντ ήταν ένας σκεπτικιστής με ανοιχτό μυαλό σ’ ό,τι αφορούσε στη συλλογή, όμως μετά την πρώτη του επίσκεψη το 1955, όταν ήταν μάρτυρας της ανασκαφής κάποιων από τις φιγούρες και μπόρεσε ακόμα να υποδείξει στους ανασκαφείς το πού ήθελε να σκάψουν, πίστεψε απόλυτα ότι ήταν πραγματική.

Τα πράγματα στην απίστευτη αυτή διαμάχη περιπλέκονται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι το Εθνικό Ινστιτούτο Ιστορίας και Ανθρωπολογίας, μέσω του μακαρίτη διευθυντή Προ-Ισπανικών Μνημείων, Δρα Εντουάρντο Νογκουέρα (Dr. Eduardo Noguera), (ο οποίος, ως επικεφαλής μιας επίσημης ομάδας ερευνών στην περιοχή, εξέδωσε μια αναφορά την οποία θα δημοσιεύσει ο Τίρνεϋ), παραδέχτηκε «τα αντικείμενα βρέθηκαν με προφανώς επιστημονική διαδικασία». Όμως, παρά το ότι οι αποδείξεις ήταν μπροστά στα μάτια τους, οι επίσημοι δήλωσαν ότι λόγω της «φανταστικής» φύσης των αντικειμένων, θα πρέπει να αποτελούσαν απάτη του Τζάλσραντ! Ο απελπισμένος αλλά πάντα αισιόδοξος Τζάλσραντ πέθανε. Το σπίτι του πουλήθηκε και η συλλογή μπήκε στην αποθήκη. Η συλλογή αυτή τη στιγμή δεν είναι ανοιχτή για το κοινό.

Ίσως η πιο εντυπωσιακή συγκάλυψη απ’ όλες να είναι η ανασκαφή ενός αιγυπτιακού τύμβου από το ίδιο το Σμιθσόνιαν στην Αριζόνα. Μια μεγάλη πρωτοσέλιδη δημοσίευση στην εφημερίδα «Phoenix Gazette» στις 5 Απριλίου του 1909, έδινε μια πολύ λεπτομερειακή αναφορά σχετικά με την ανακάλυψη και ανασκαφή ενός θαλάμου σκαμμένου στο βράχο από μια αποστολή επικεφαλής της οποίας ήταν κάποιος καθηγητής Σ.Α. Τζόρνταν (S.A. Jordan) από το Σμιθσόνιαν. Το Σμιθσόνιαν όμως ισχυρίζεται ότι δεν έχει απολύτως καμία γνώση για την ανακάλυψη ή εκείνους που την έκαναν.

Η World Explorers Club (Λέσχη Εξερευνητών του Κόσμου) αποφάσισε να ελέγξει την ιστορία αυτή επικοινωνώντας με το Σμιθσόνιαν στην Ουάσιγκτον, αν και πιστεύαμε ότι υπήρχαν λίγες πιθανότητες να βρεθούν πραγματικά αξιόλογες πληροφορίες. Αφού μιλήσαμε λίγο με τον τηλεφωνητή, μάς συνέδεσαν με μια αρχαιολόγο του Σμιθσόνιαν, και μια γυναικεία φωνή ήρθε στο τηλέφωνο και μάς συστήθηκε.

Της είπα ότι ερευνούσα μια ιστορία από ένα άρθρο εφημερίδας του Φοίνιξ του 1909 σχετικά με την ανασκαφή του Σμιθσόνιαν στους θαλάμους που ήταν σκαμμένοι στους βράχους του Γκραν Κάνυον όπου βρέθηκαν αιγυπτιακά αντικείμενα, και ρώτησα αν το Σμιθσόνιαν μπορούσα να μου δώσει πληροφορίες πάνω στο θέμα.

«Λοιπόν, το πρώτο πράγμα που μπορώ να σας πω, πριν προχωρήσουμε παρακάτω» είπε, «είναι ότι δεν έχουν βρεθεί ποτέ κανενός είδους αιγυπτιακά αντικείμενα στη Βόρειο ή τη Νότιο Αμερική. Οπότε μπορώ να σας πώ ότι το Σμιθσόνιαν δεν έχει ποτέ αναμιχθεί σε τέτοιες ανασκαφές». Ήταν πολύ ευγενική και εξυπηρετική, τελικά όμως, δεν ήξερε τίποτα. Ούτε αυτή ούτε κανένας άλλος με τον οποίο μίλησα δεν μπόρεσε να βρει κάποια καταγραφή της ανακάλυψης ούτε σχετικά με τον Γ.Ε. Κινκέιντ (G.E. Kinkaid) ή τον καθηγητή Σ. Α. Τζόρνταν.

Παρ’ όλο που δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι ολόκληρη η ιστορία ίσως ήταν μια περίτεχνη απάτη της εφημερίδας, το γεγονός ότι ήταν στην πρώτη σελίδα, κατονόμαζε το φημισμένο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν και έδινε μια πολύ λεπτομερειακή αναφορά που καταλάμβανε αρκετές σελίδες, υποστηρίζει την αξιοπιστία της. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι μια τέτοια ιστορία βγήκε από το πουθενά.

Μήπως το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν συγκαλύπτει μια αρχαιολογική ανακάλυψη τεράστιας σημασίας; Αν η ιστορία αυτή είναι αληθινή, θα αλλάξει ριζικά την τρέχουσα επιστημονική άποψη ότι δεν υπήρχε υπερωκεάνια επαφή πριν από τον Κολόμβο, και ότι όλοι οι Αμερικανοί Ινδιάνοι, και στις δύο ηπείρους, κατάγονται από τους εξερευνητές της Εποχής των Πάγων που ήρθαν από τον Βερίγγειο Πορθμό. (Οποιαδήποτε πληροφορία έχουν οι αναγνώστες σχετικά με τον Γ.Ε. Κινκέιντ και τον καθηγητή Σ.Α. Τζόρνταν, ή τις θρυλούμενες ανακαλύψεις τους, θα την εκτιμούσαμε πολύ).

Μήπως η ιδέα ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι επισκέφθηκαν την περιοχή της Αριζόνα είναι τόσο παράλογη και απορριπτέα που πρέπει να συγκαλυφθεί; Ίσως το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν ενδιαφέρεται περισσότερο να διατηρήσει την υπάρχουσα κατάσταση παρά να ταράξει τα νερά με εκπληκτικές νέες ανακαλύψεις που ανατρέπουν την προηγουμένως αποδεκτή ακαδημαϊκή διδασκαλία.

Ο ιστορικός και γλωσσολόγος Καρλ Χαρτ (Carl Hart), εκδότης του «World Explorer», βρήκε έναν οδοιπορικό χάρτη του Γκραν Κάνυον από ένα βιβλιοπωλείο στο Σικάγο. Εξετάζοντας το χάρτη, εκπλαγήκαμε από το πόσες περιοχές στη βόρεια πλευρά του φαραγγιού έχουν αιγυπτιακά ονόματα. Η περιοχή γύρω από το Χείμαρρο των 94 Μιλίων και το Χείμαρρο Τρίνιτυ έχει σημεία (συμπλέγματα βράχων, απ’ ό,τι φαίνεται) με ονόματα όπως Πύργος του Σετ, Πύργος του Ρα, Ναός του Ώρου, Ναός του Όσιρι και Ναός της Ίσιδος. Στην περιοχή του Στοιχειωμένου Φαραγγιού υπήρχαν ονόματα πυραμίδα του Χέοπα, Ερημητήριο του Βούδα, Ναός του Βούδα, Ναός του Μανού και Ναός της Σίβα. Υπήρχε κάποια σχέση ανάμεσα σ’ αυτές τις περιοχές και τις υποτιθέμενες αιγυπτιακές ανακαλύψεις στο Γκραν Κάνυον;

Επικοινωνήσαμε με έναν αρχαιολόγο της πολιτείας στο Γκραν Κάνυον, που μας είπε ότι απλώς στους πρώτους εξερευνητές άρεσαν τα αιγυπτιακά και ινδουιστικά ονόματα, ήταν αλήθεια όμως ότι η περιοχή αυτή ήταν απαγορευμένη στους οδοιπόρους και τους άλλους επισκέπτες «λόγω επικίνδυνων σπηλαίων».

Πραγματικά, ολόκληρη αυτή η περιοχή του Γκραν Κανυον με τα αιγυπτιακά και ινδουιστικά τοπωνύμια είναι απαγορευμένη ζώνη κανείς δεν επιτρέπεται να μπει σ’ αυτή τη μεγάλη περιοχή.

Το μόνο που μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι αυτή ήταν η περιοχή στην οποία βρίσκονταν οι θάλαμοι. Κι όμως σήμερα, η περιοχή αυτή, όλως περιέργως, είναι αποκλεισμένη για όλους τους οδοιπόρους κι ακόμα, κατά μεγάλο μέρος και στο προσωπικό του πάρκου.

Πιστεύω ότι ο έξυπνος αναγνώστης θα καταλάβει ότι αν έστω και ένα μικρό μέρος από τις αποδείξεις του «Σμιθσόνιαν-γκέητ» είναι αληθινές, τότε το πιο φημισμένο αρχαιολογικό μας Ινστιτούτο έχει αναμειχθεί ενεργά στη συγκάλυψη στοιχείων σχετικά με προηγμένους αμερικανικούς πολιτισμούς, στοιχείων για αρχαία ταξίδια πολλών πολιτισμών στη Βόρειο Αμερική, στοιχείων για ανώμαλης μορφής γίγαντες και άλλα περίεργα ευρήματα, και στοιχείων που τείνουν να ανατρέψουν το επίσημο δόγμα σχετικά με την ιστορία της Βορείου Αμερικής.

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Σμιθσόνιαν εξακολουθεί να αρνείται να ανοίξει τις συνεδριάσεις του στους δημοσιογράφους ή στο κοινό. Αν οι Αμερικανοί μπορούσαν κάποτε να μπουν στη «σοφίτα του έθνους», όπως έχει αποκληθεί το Σμιθσόνιαν, ποιος ξέρει τι σκελετούς θα ανακάλυπταν.

Ντέιβιντ Χάτσερ Τσίλντρες

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό NEXUS του Σεπτεμβρίου 1998

Διαβάστε το Άρθρο...