Το Ελληνικό Θεώρημα και το Πυθαγόρειο Άλμα

• Συγγραφέας: Αντώνης Μυκονιάτης

Πλήρης Τίτλος: Το Ελληνικό Θεώρημα και το Πυθαγόρειο Άλμα: Ο Ιάμβλιχος συναντά τον διδάσκαλο οχτώ αιώνες μετά.

«Ιστορεί δε και Αριστοτέλης εν τοις περί της Πυθαγορικής φιλοσοφίας
διαίρεσιν τινα τοιάνδε υπό των ανδρών εν τοις πάνυ απορρήτοις διαφυλάττεσθαι.
του λογικού ζώου το μεν εστι θεός, το δε άνθρωπος, το δε οίον Πυθαγόρας.»

Ιάμβλιχος – De Vita Pythagorica [F,31]

ΟΦΕΙΛΩ ΝΑ ΤΟΠΟΘΕΤΗΘΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ: Ο Πυθαγόρας, ο σπουδαίος Σάμιος, δεν υπήρξε απλά ο πρώτος των φιλοσόφων. Είναι και ο μέγιστος. Έχω την στέρεη πεποίθηση πως εκείνος που τον απεκάλεσε «διδάσκαλο της Δύσης» δεν το έκανε από αβροφροσύνη ή από συντεχνιακή αλληλεγγύη. Απλά, δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Είναι σαν να βρίσκεσαι στη σκιά ενός ουρανοξύστη και να σε ρωτούν αν το κτίριο που ορθώνεται εμπρός σου είναι επιβλητικό. Και ο Πυθαγόρας προβάλλει ως το πλέον επιβλητικό μέγεθος στη σκέψη της ανθρωπότητας δυο χιλιετηρίδες και πεντακόσια χρόνια τώρα.

Κάποτε ρώτησα έναν φίλο μου που είναι ενταγμένος σε κάποια Τεκτονική Στοά γιατί το περιοδικό που εκδίδουν έχει τον τίτλο ‘Πυθαγόρας’. Κούνησε το κεφάλι του και μου απάντησε πολύ απλά: «Τι άλλο θα μπορούσε να έχει;»[1]

Σκέφτομαι πολλές φορές. Θα υπήρχαν άραγε οι Τέκτονες χωρίς τον Πυθαγόρα; Ποιοι θα ήταν οι Ιλλουμινάτοι, οι Ροδόσταυροι, οι Αλχημιστές ακόμα και οι Σχολαστικοί Θεολόγοι χωρίς αυτόν; Θα υπήρχε ο Ελβέτιος, ο Παράκελσος, ο Αβικέννας, ο Θωμάς ο Ακυινάτης; Για να μην αναφερθώ στον Τζορντάνο Μπρούνο, τον Νεύτωνα, τον Καρτέσιο και τον Πασκάλ. Δεν θέλω να είμαι υπερβολικός, νιώθω πάντως πως αν αληθεύει αυτό που ειπώθηκε κάποτε πως «ολόκληρη η δυτική φιλοσοφία είναι ένας διαρκής υπομνηματισμός του Πλάτωνα», αντιστοίχως ισχύει πως η επιστημονική σκέψη και ο μαθηματικός λογισμός που τόσο έχουν θεοποιηθεί από την έκρηξη του Διαφωτισμού και μετά, θεμελιώνονται και εκκινούν πάντα και διαρκώς από τη μεγαλειώδη σκέψη του μυθικού πια Έλληνα.
Σκέπτομαι ακόμη πως ο Πυθαγόρας δεν υπήρξε τόσο τυχερός όσο οι Πυθαγόρειοι και σε πείσμα του να φανώ βλάσφημος, ακριβώς όσο ‘άτυχος’ υπήρξε ο Χριστός σε σχέση με τους χριστιανούς. Η τύχη και η ατυχία έχουν διαδραματίσει μείζονα ρόλο στο ιστορικό γίγνεσθαι. Μέχρι στιγμής δεν γνωρίζουμε την ύπαρξη χειρογράφων του μεγάλου διδασκάλου. Το ίδιο ισχύει και για τον Ναζωραίο. Ο Ιωάννης αναφέρει μονάχα κάπου πως ο Κύριος σκυμμένος, χάραξε κάποια λόγια στο χώμα (’…κύψας κάτω, έγραφε διά του δακτύλου του εις την γην’, Ιωαν 8-6) λίγο πριν αναφωνήσει το περίφημο «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλλέτω». Τι να βασάνιζε άραγε το λογισμό του Ιησού1 εκείνη τη στιγμή; Ο επικείμενος λιθοβολισμός της άτυχης μοιχαλίδας; Η κρίσιμη ώρα στην οποία αντάμωναν το αμείλικτο Μωσαϊκό δίκαιο με το Αγαπητικό σύμπαν που Εκείνος πρέσβευε; Δε θα το μάθουμε ποτέ. Όπως δε θα μάθουμε ποτέ αν ο Πυθαγόρας θα ήταν σύμφωνος με το περιεχόμενο των «Χρυσών Επών» που διατρέχουν την ιστορία από τους Νεοπλατωνικούς χρόνους ως σήμερα και τα οποία φέρουν το όνομά του και την κληρονομιά του.

Ίσως να μην υπήρξαν τυχεροί όλοι όσοι έζησαν, εδίδαξαν και μεγαλο1ύργησαν στους αιώνες του προφορικού λόγου, όμως, και σήμερα ακόμη, στις έσχατες βαθμίδες των μεγάλων και έγκυρων Μυστικών Εταιριών και Αδελφοτήτων, η διδασκαλία γίνεται από το στόμα στο αυτί και όχι σε ανοιχτές και κατάφωτες αίθουσες σεμιναρίων με… προβολικά μηχανήματα και σλάιτς!
Δεν έχει σημασία άλλωστε αν η αλήθεια μεταδίδεται ψιθυριστά ή φωναχτά. Η ‘έκρηξη’ που προκαλεί στον εσωτερικό άνθρωπο είναι της ιδίας ισχύος.

Αν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τη ζωή και την διδασκαλία του Πυθαγόρα, είναι γεγονός πως το οφείλουμε -πρώτιστα- σε έναν εξελληνισμένο Ιουδαίο που έζησε σχεδόν μια ολόκληρη χιλιετηρίδα μετά! Ο καταγόμενος από την Συρία Ιάμβλιχος παρέδωσε στους μαθητές του αρχικά και τελικά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα μια σειρά συγγραμμάτων -αυτά που διεσώθησαν δηλαδή από μια πλούσια εργογραφία- εκ των οποίων ξεχωριστή θέση κατέχει το De Vita Pythagorica (Πυθαγορικός Βίος ή Περί του Πυθαγορικού Βίου). Ο Ιάμβλιχος ήταν μια ιδιαίτερη μορφή, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που έζησε και έδρασε σε ταραγμένους καιρούς, εκεί στα τέλη του 3ου και αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. Βίωσε κι εκείνος, όπως και ο Πορφύριος και άλλοι σπουδαίοι Εθνικοί φιλόσοφοι το ψυχορράγημα του Ελληνορωμαϊκού κόσμου και την αυγή ενός νέου και πολύ δυναμικού, του χριστιανικού. Δεν έχουν και τόση σημασία περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από τον χαρακτήρα και την οντότητα του Ιάμβλιχου. Μεγαλύτερη σημασία έχει οπωσδήποτε πως κατέγραψε και διεφύλαξε με τον τρόπο του μια παράδοση που ίσως να μην είχε χαθεί ολοκληρωτικά, πάντως θα φυλάσσονταν μονάχα από τις μυστικές αδελφότητες ή τις εσωτερικές κοινότητες. Ο Ιάμβλιχος, ταυτόχρονα δεν διστάζει να προσδώσει και το προσωπικό του ύφος στα γλαφυρά κείμενά του. Και από τις αποχρώσεις του ύφους και την γλώσσα του συγγραφέα, πάντα εξάγει κανείς ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Γράφει, λοιπόν ο ιδρυτής της Σχολής της Σύρου, στην αρχή κιόλας του συγγράμματός του για τον Πυθαγόρα κάτι συγκλονιστικό:

«…το μέντοι την Πυθαγόρου ψυχήν από της Απόλλωνος ηγεμονίας ούσαν είτε συνοπαδόν είτε και άλλως οικειότερον έτι προς τον θεόν τούτον συντεταγμένην καταπεπέμφθαι εις ανθρώπους, ουδείς αν αμφισβητήσειε τεκμαιρόμενος αυτή τη γενέσει ταύτη και τη σοφία της ψυχής αυτού τη παντοδαπή…» [De Vita Pyth. Β,8]
[απόδοση: «ότι όμως η ψυχή του Πυθαγόρα έχει σταλεί στους ανθρώπους από την ανωτάτη αρχή του Απόλλωνος και είναι συνακόλουθος ή κατ'άλλον τρόπον φιλική στο θεό αυτό, ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει, όταν μάλιστα έχει σαν παράδειγμα την ίδια του την γέννηση και την σοφία της ψυχής του, την ποικίλη»]

Πρώτη παρατήρηση: Ο Πυθαγόρας είναι ένας από τους πολλούς διδασκάλους της ανθρωπότητας του οποίου η γέννηση και καταγωγή έχει στοιχεία υπερβατικά, υπερφυσικά και θρυλικά. Ο θρύλος λοιπόν λέει πως ο πατέρας του, Μνήσαρχος, βρέθηκε κάποτε στο Μαντείο των Δελφών για εμπόριο και ζήτησε ένα χρησμό για το επικείμενο ταξίδι του στη Συρία. Εκεί άκουσε έκπληκτος την Πυθία να του προφητεύει πως:
Πυθαγόραν θ’ον τίκτε Διί φίλω Απόλλωνι
Πυθαϊς, ή κάλλος πλείστον έxεν Σαμίων
[απόδοση: Τον Πυθαγόρα γέννησε με τον Απόλλωνα, τον αγαπητό στο Δία η Πυθαίς, η ωραιότερη όλων των Σαμίων]

Να λοιπόν πως πήρε το όνομά του ο Πυθαγόρας. Η γέννησή του προφητεύτηκε από τον Πύθιο (Απόλλωνα). Και να γιατί ο μεγάλος δάσκαλος, από πολύ νέος έχαιρε του σεβασμού και της απεριόριστης εκτίμησης όλων των συμπολιτών του. Είχε την ομορφιά του θείου πατέρα του, ήταν βαθύς στη σκέψη, συνετός, γαλήνιος και μαζί ανήσυχος και υψιπέτης. Ξεχώριζε από όλους τους συνομηλίκους του, έφερε μέσα του μια ανώτερη, μια σπάνια αποστολή. Τουλάχιστον έτσι λέει ο θρύλος και τόσο ο Πορφύριος στη δική του μικρή πραγματεία για τον Πυθαγόρα, όσο και ο Ιάμβλιχος, δεν τον αμφισβήτησαν ποτέ.

Δεύτερη παρατήρηση: Από καθαρά μυητική εξέταση, το κείμενο του Ιάμβλιχου περιέχει μια λέξη που θα μπορούσε να απασχολήσει ολόκληρη πραγματεία. Αυτό το “συντεταγμένη” είναι που θα μπορούσε να βάλει τον εμβριθή μελετητή των εσωτερικών αδελφοτήτων -το 90 τοις εκατό των οποίων έλκουν την καταγωγή τους από το κοινόβιο του Πυθαγόρα- σε βαθύ προβληματισμό. ’λλωστε, ο ίδιος ο Ιάμβλιχος ασκούσε την “Θεουργία” -σήμερα θα τον αποκαλούσαν απαξιωτικά ‘μάγο’- μια ιερατική τέχνη εξαιρετικά υψηλής δύναμης -και απαγορευτικού βαθμού επικινδυνότητας- που θεωρείται σχεδόν ξεχασμένη πια. Το μόνο που θα ήθελα να σχολιάσω εδώ, είναι πως δεν είναι τυχαίο πως τόσο στην εσωτερική και μυστική παράδοση, όσο και στην επίσημη εκκλησιαστική, τα οργανικά υποσύνολα που συνθέτουν μια Αδελφότητα, λέγονται Τάγματα.

Τρίτη παρατήρηση: Το “ότι η ψυχή του Πυθαγόρα έχει σταλεί στους ανθρώπους”, [καταπεπέμφθαι εις ανθρώπους], είναι που παραπέμπει σε εκπληκτικούς και παραγωγικούς συλλογισμούς.
Εάν ο Ιάμβλιχος, που κληρονόμησε μια παράδοση ήδη οχτώ αιώνων και μαθήτευσε δίπλα στον μέγιστο Πορφύριο, τον μεγαλύτερο εθνικό φιλόσοφο της ύστερης αρχαιότητας, έχει την παρρησία να διατυπώνει μια θέση που σήμερα, στην “ορθόδοξη” -ή νομιναλιστική- φιλοσοφία -για να μην μιλήσουμε για την δογματική του χριστιανισμού- φαντάζει εξωπραγματική, αλληθωρίζουσα προς ανατολικών δοξασιών θεωρήσεις, τότε πολλά μπορούν να εξαχθούν ως χρήσιμα συμπεράσματα για την εποχή του Πυθαγόρα και την περίφημη “μυθική συνείδηση” για την οποία έχουν γραφεί πολλά και που χαρακτηρίζει, ως ένα σημείο βέβαια, και την εποχή του ίδιου του Ιάμβλιχου, ακόμη και του πρώιμου Μεσαίωνα. Γράφει ο Μπόρχες:
«Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους ανθρώπους του Μεσαίωνα, για τους οποίους το ουσιώδες, δεν ήταν ο άνθρωπος αλλά η ανθρωπότητα, δεν ήταν τα άτομα, αλλά το είδος, όχι τα είδη, αλλά το γένος, όχι τα γένη, αλλά ο Θεός…» [Χ.Λ.Μπόρχες, Διερευνήσεις - Από τις αλληγορίες στα μυθιστορήματα]

Το θέμα φαντάζει εξαιρετικά ενδιαφέρον και περιλαμβάνει και πολλές άλλες πτυχές -όπως, ας πούμε, για την εικόνα που είχαν οι Νεοπλατωνικοί ή ακόμη και ευρύτερα, οι εθνικοί φιλόσοφοι για την Προσωκρατική φιλοσοφία και την σύνολη “αρχαία” Ελλάδα- για να το αδικήσει κανείς σε μια εργασία λίγων σελίδων που έχει έναν διαφορετικό στόχο και γι’αυτό θα προτιμήσω να συνεχίσω στα γραφόμενα του Ιάμβλιχου.

Από το ύφος και το λεξιλόγιο, είναι πρόδηλο πως ο συγγραφέας θαυμάζει και σέβεται απεριόριστα τον μεγάλο Σάμιο διδάσκαλο. ’λλωστε, ο τελευταίος, από αιώνων ήδη, αποτελούσε ένα θρυλικό πρόσωπο, μια μορφή απρόσιτη που προκαλούσε το σέβας και το δέος. Παρότι λοιπόν δεν διστάζει να υιοθετήσει μυθεύματα, υπερβολές της λαϊκής παράδοσης, ιστορήματα που και στην εποχή του Πυθαγόρα θεωρήθηκαν φήμες και θρυλούμενα, διασώζει εκπληκτικές λεπτομέρειες της διδασκαλίας [Ακούσματα] του Πυθαγόρα, του τυπικού 24ώρου των μαθητών [Πυθαγορικών] στην Σχολή [Ομακοείον] που ίδρυσε στον Κρότωνα της Ιταλίας ο Πυθαγόρας, είναι εξαντλητικά λεπτομερειακός αναφερόμενος στην σημασία της Πυθαγορικής Αγωγής και Ηθικής, επαναλαμβάνει και υπογραμμίζει την κολοσσιαία προσφορά του στην μουσική, την γεωμετρία και την μελέτη των αριθμών, παραθέτει πλήθος ιστοριών, περιπετειών και δρώμενων με πρωταγωνιστές είτε τον ίδιο τον Πυθαγόρα είτε επιφανείς Πυθαγόρειους, δεν διστάζει μάλιστα να περιλάβει στο πόνημά του ολόκληρο κατάλογο με ονόματα μαθητών και συνεχιστών του Πυθαγόρα και της διδασκαλίας του. Εκεί που ο Ιάμβλιχος είναι φειδωλός -και εσκεμμένα βεβαίως- είναι όσον αφορά την θεολογία και την μεταφυσική των Πυθαγορείων. Είναι συνοπτικός και περιληπτικός.

Κατά την ταπεινή μου άποψη, τα πλέον ενδιαφέροντα τμήματα του συγγράμματος, είναι αυτά που καταπιάνονται με την Συμβολική του Πυθαγόρα και της διδασκαλίας του. Ξέρουμε, βέβαια σήμερα πως ολόκληρη η Πυθαγορική σχολή σκέψης είναι στην ουσία της συμβολική -κατ’άλλους παραβολική ή αλληγορική. Προχωρώντας τη θέση αυτή, θα έλεγα πως η Πυθαγορική θεώρηση, τελικά, είναι κι αυτή η ίδια ένα σύμβολο. Έχει αφετηριακά στοιχεία σήμανσης και εκφράζεται με απόλυτη ακρίβεια και συμπάγεια, ακριβώς δηλαδή όπως συμβαίνει με την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής, των αριθμών και των σχημάτων, δηλαδή των μορφών (το σύμπαν του Πυθαγόρα είναι εύ-μορφο, μετρήσιμο και κατανοήσιμο, τίποτε έξω από όλα αυτά δεν είναι περιεχόμενό του αλλά και τίποτα που δεν συντονίζεται με αυτές τις ιδιότητες δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό από εμάς). Κι εδώ νομίζω πως παρουσιάζεται ένα… όμορφο παράδοξο. Αν υπάρχει ένας άνθρωπος που θα μπορούσε να εντρυφήσει περισσότερο από ποτέ στην σκέψη των Πυθαγορείων και στην Συμβολική τους, είναι ο σημερινός άνθρωπος, ο άνθρωπος της μετά Καρτέσιο εποχής δηλαδή. Ο άνθρωπος της επιστήμης και των αριθμών. Ο άνθρωπος των μαθηματικών συμβόλων και της αφαιρετικής έκφρασης. Ο άνθρωπος του προσανατολισμού και της λογικής του συγκεκριμένου. Ο άνθρωπος της νόησης και της τάξης. Κι όμως, αυτό δεν συμβαίνει. Ο Πυθαγόρας παραμένει σκοτεινός, όπως ο Ηράκλειτος και μάλιστα, λιγότερο γοητευτικός. Ο Πυθαγόρας παραμένει δύστροπος και απρόσιτος, ακατάληπτος και… μαγικός. Κι αυτό είναι ένα ζήτημα που παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, γιατί το ιδεοκρατικό σύμπαν του Πλάτωνα “πουλάει” περισσότερο, η… ανατομικής φύσης διερεύνηση του κόσμου του Αριστοτέλη πάντα προκαλεί αισθήματα άπειρου θαυμασμού και ο Πυθαγόρας απασχολεί περισσότερο τους μυστικιστές, τους αποκρυφιστές, τους λάτρες των Μαθηματικών και, πιθανώς, κάποιους ιδιόρρυθμους “ντέτεκτιβ” της ιστορίας του κόσμου “μέσα από τα πέπλα”.

Ας επιστρέψουμε όμως στον Πυθαγόρα και την περίφημη Συμβολική του.
Αξίζει τον κόπο, σ’αυτό ακριβώς το σημείο, να κάνουμε μια ανάλυση συντεταγμένων στο χωροχρονικό σύστημα που εντάσσεται η φιλοσοφία αλλά και η θρησκεία και ειδικότερα η Πυθαγόρεια σκέψη. Ο Πυθαγόρας μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ο ενδιάμεσος κρίκος, το σταυροδρόμι ή ακόμη και το μεταίχμιο στο οποίο συναντώνται η μυθική Ελλάδα που εκπροσωπεί ο Ορφέας πρωτίστως και μετά ο Όμηρος, και η κλασική, η “Σωκρατική” Ελλάδα, που εκπροσωπεί κυρίως ο Πλάτωνας. Προσωπικά, βλέπω τον Πυθαγόρα σαν την γέφυρα που ενώνει τον Ορφέα και την αρχέγονη κοσμογονία με τον Πλάτωνα και την συστηματική φιλοσοφία. Η Πυθαγόρεια Συμβολική (όταν συστηματοποιήθηκε αργότερα ονομάστηκε “Αρμονική Συμβολική”) λοιπόν, είναι διαξονική, είναι τρόπον τινα διεπίπεδη και αμφιλειτουργική. Για τον Ιάμβλιχο, κάθε τι που ελέχθη ως ’κουσμα από τον Πυθαγόρα, κάθε φράση, κάθε λέξη ακόμα, είναι ένα σύμβολο, μια παραβολή, που ενέχει σημασίες πολλαπλές. Μια εξωτερική, για τον αμύητο, μια εσωτερική, για τον εσωτερικό ή μαθηματικό, μια μυστική και μυητική που δεν είναι δυνατόν να αποκαλυφθεί. Κι ύστερα, υπάρχουν τα κατεξοχήν σύμβολα, οι αριθμοί με την κοσμογονική και συμπαντική τους αξία. Για τους Πυθαγόρειους, οι αριθμοί είναι ιεροί, αυτό το γνωρίζουν όλοι. Το σύμπαν είναι μουσική και αρμονία και η αρμονία είναι αριθμοί. Το σύμπαν είναι νόμοι, οι νόμοι είναι σχέσεις, οι σχέσεις έχουν αρμονία, η αρμονία είναι αριθμοί. Το σύμπαν είναι ισορροπία, η ισορροπία είναι μουσική, η μουσική είναι αριθμοί. Όλα ανάγονται στο Εν, η Τετρακτύς [2] είναι η Πηγή της αενάου γνώσεως, ο ιερότερος αριθμός, το δέκα αλλά όλοι οι αριθμοί είναι το ίδιο “μαγικοί” γιατί είναι κλειδιά που ανοίγουν πόρτες και κάθε πόρτα οδηγεί σε ένα ξεχωριστό σύμπαν. Ολόκληρη η κοσμολογία λοιπόν του Πυθαγόρα -βαθιά επηρεασμένη από την Ορφική παράδοση και τα θρακικά μυστήρια των οποίων μύστης ήταν και ο Πυθαγόρας, την Αιγυπτιακή γεωμετρία και την Χαλδαϊκή μαγεία- είναι στην ουσία η επιστήμη των αριθμών, οι σχέσεις των αριθμών, η ιερότητα των αριθμών. Οι αριθμοί είναι οντότητες και όχι απλά σύμβολα. Και αυτό, ο σημερινός άνθρωπος, είναι λογικό πως, είναι αδύνατο να το αντιληφθεί.

Το είχε αντιληφθεί περίφημα πάντως ο “θείος” Πλάτων και φαίνεται ξεκάθαρα σε ολόκληρη τη σκέψη του. Ιδιαίτερα στον Τίμαιο, το πλέον στρυφνό και πυκνό έργο του. Το πιο δύσκολο αλλά και το διασημότερο ανάμεσα στους Διαλόγους του -κυρίως επειδή σ’αυτό γίνεται παγκοσμίως η πρώτη αναφορά στην μυθική Ατλαντίδα. Ο Τίμαιος άλλωστε στον οποίο οφείλεται και ο τίτλος του Διαλόγου αυτού, είναι ένας Πυθαγόρειος φιλόσοφος από τους Λοκρούς της Κάτω Ιταλίας. Επιδιδόταν -σε τι άλλο;- στην αστρονομία, στη φυσική και στα μαθηματικά. Και είναι αυτός ο οποίος αναπτύσσει στον Σωκράτη, τον Κριτία και τον Ερμοκράτη, -στην ουσία-, ολόκληρη την Πυθαγόρεια κοσμολογία, για την γέννηση και δημιουργία του σύμπαντος, τη φύση των θεών και των ανθρώπων, τη φύση του νου και της ψυχής, την κίνηση των ουρανίων σωμάτων, τη διαίρεση των βασικών σχημάτων και των πολυέδρων αλλά και θέματα ανατομίας, ιατρικής, σωματικών και ψυχικών ασθενειών κ.α.! Ένα πλήρες, δηλαδή, ολοκληρωμένο και άρτιο σύμπαν που περιλαμβάνει τα πάντα, έλλογα και άλογα όντα, τις αρχέτυπες ιδέες και τα αντίγραφά τους, την καθημερινή ζωή και τις εκφάνσεις της. Και θα λέγαμε, πως εδώ, στον Πλάτωνα δηλαδή, κορυφώνεται και αποθεώνεται ένα σύστημα σκέψης, ένα πλήρες σύστημα βιοηθικής και πολιτικής αγωγής που έχει την αρχή του χιλιάδες χρόνια πριν, συνάντησε ενδιάμεσα τον Πυθαγόρα ο οποίος το εμπλούτισε και τελειοποίησε και στον Πλάτωνα βέβαια, έλαβε στοιχεία πολιτικής οικονομίας, εφαρμογής στην ιδανική Πολιτεία, δρώσας κοινωνικοποίησης δηλαδή, αφού στην εποχή του Σωκράτη και του Πλάτωνα, η Πόλις είναι η ιερή μονάδα από την οποία παράγονται και εξάγονται όλα.

Τούτη η μικρή εργασία δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει δοκιμιογράφημα ή μελέτη γύρω από τον Ιάμβλιχο ή τον Πυθαγόρα. Στόχος μου είναι να δώσω νύξεις και να ακονίσω γωνίες στον στοχασμό εκείνου που θέλει να ερευνήσει περισσότερο. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, υποκύπτω στον πειρασμό να αναφερθώ σε κάποια πολύ ενδιαφέροντα, “περίεργα” ή ιδιόμορφα Ακούσματα του Πυθαγόρα, των οποίων το περιεχόμενο και η αληθινή σημασία απασχόλησε και απασχολεί ακόμη ερευνητές, φιλόλογους και συγγραφείς και βέβαια, εσωτεριστές, αποκρυφιστές, σοβαρούς ή σοβαροφανείς, σε μια διαδρομή 2500 ετών! Ο Ιάμβλιχος δίνει εξαιρετική βαρύτητα σ’αυτά και τα επαναλαμβάνει αρκετές φορές στο πόνημά του. Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά εξ αυτών.

Λόγια του Πυθαγόρα
- Ου τας λεωφόρους βαδίζειν οδούς (ή τας λεωφόρους οδούς εκκλίνων δια των ατραπών βάδιζε). [απόδοση: Να αποφεύγεις τις λεωφόρους και να βαδίζεις μέσα από τα μονοπάτια]
- χρυσόν εχούση μη πλησιάζεις επί τεκνοποιία [απόδοση: μην ζητάς να παντρευτείς πλούσια γυναίκα]
- εν δακτυλίω μη φέρειν θεού εικόνα [απόδοση: μη φοράς δαχτυλίδι με αναπαράσταση κάποιου θεού]
- αγαθόν οι πόνοι. αι δε ηδοναί εκ παντός τρόπου κακόν [απόδοση: οι ταλαιπωρίες είναι ωφέλιμες, αντιθέτως η τρυφηλή ζωή είναι υπεύθυνη για όλα τα κακά]
- εις ιερόν ου δει εκτρέπεσθαι [απόδοση: να προσέχεις την συμπεριφορά σου μέσα στους ναούς]
- και φθείραν εν ιερώ μη κτείνειν, ουδενός των περιττών και φθαρτικών νομίζων δειν μεταλαμβάνειν το δαιμόνιον [απόδοση: ούτε και ψείρα να μην φονεύσεις εντός των ναών διότι το δαιμόνιο (θείον) δεν πρέπει να μετέχει σε τίποτε ανώφελο και φθαρτό]
- κέδρω και δάφνη και κυπαρίττω και δρυί και μυρρίνη τους θεούς τιμάν, και μηδέ τούτοις αποκαθαίρεσθαι του σώματος μηδέ σχίζειν τους οδόντας [απόδοση: με κέδρο και δάφνη και κυπαρίσσι και βελανιδιά και μυρτιά να τιμώνται οι θεοί και με κανένα από αυτά δεν πρέπει να καθαρίζεται το σώμα ούτε και τα δόντια]
- κυπαρισσίην δε μη δειν κατασκευάζεσθαι σορόν… δια το κυπαρίσσινον γεγονέναι το του Διός σκήπτρον… [απόδοση: δεν πρέπει να κατασκευάζεται φέρετρο από κυπαρίσσι καθώς από κυπαρίσσι έγινε το σκήπτρο του Δία]
- όταν δε βροντήση της γης άψασθαι… μνημονεύοντας της γενέσεως των όντων [απόδοση: όταν βροντάει να αγγίζεις τη γη μνημονεύοντας την γέννηση όντων]
- εισιέναι δε εις τα ιερά κατά τους δεξιούς τόπους… εξιέναι κατά τους αριστερούς [απόδοση: να εισέρχεσαι στους ναούς από την δεξιά τους πλευρά και να εξέρχεσαι από την αριστερή]
Είναι δεδομένο πως και από αυτά τα πολύ λίγα εκ των Ακουσμάτων του Πυθαγόρα, μπορεί κανείς να δικαιολογήσει τον Ιάμβλιχο πως έχουν βαθιά συμβολική και αλληγορική σημασία και πως λειτουργούν σε περισσότερα του προφανούς, επίπεδα. Μήπως άραγε, δεν είμαστε όλοι εξοικειωμένοι με αυτόν τον τρόπο μετάδοσης κάποιων ουσιαστικών αληθειών, από τον ίδιο τον ιδρυτή της χριστιανικής θρησκείας, τον Ιησού; Με παραβολές δεν αγαπούσε να επικοινωνεί το μήνυμά του; Με παραβολές δεν εντυπώθηκε η διδαχή του; Με παραβολές και σύμβολα, τελικά, δεν έγινε ανάγλυφη και ζωντανή η χριστιανική κοσμοθεώρηση από τους Αποστόλους, τους ομολογητές και τους Πατέρες περνώντας στις πλατιές μάζες;
Οφείλω, βέβαια, στο σημείο αυτό, να επισημειώσω, πως έργο των μετέπειτα εσωτερικών αδελφοτήτων και μυητικών Ταγμάτων, υπήρξε η αποκωδικοποίηση και ο αποσυμβολισμός όλων αυτών των Ακουσμάτων, μονάχα που το έργο αυτό γινόταν πάντα “εν κλειστώ”, ήταν τμήμα της μυητικής πορείας του μύστη, ήταν σταθμοί και στάδια στην δική του πορεία στην Ατραπό της Γνώσης που ο ίδιος ο Σάμιος διδάσκαλος θεμελίωσε.
Έτσι γινόταν πάντα και έτσι θα εξακολουθεί να γίνεται.
Η πορεία της αυτοτελείωσης, του ένδον σκάπτε, της αυτοπραγμάτωσης, απαιτεί, χρησιμοποιεί αλλά και εκμεταλλεύεται τα Σύμβολα και τα Σημεία που ο μεγάλος Ελβετός ψυχίατρος Καρλ Γκούσταβ Γιούγκ, ονόμασε Αρχέτυπα και δια των οποίων ο άνθρωπος, ο μυθικός άνθρωπος εκείνης της εποχής αλλά και ο ορθολογιστής άνθρωπος της “αναλυτικής” εποχής μας, έρχεται σε επαφή με την Σκιά, τα αρχέγονα βάθη του Ασυνειδήτου, τον εσωτερικό εαυτό του, τελικά, με τον ίδιο το Θεό.

Παραπομπές:
[1] Ο Αριστοτέλης επίσης ιστορεί στην πραγματεία του Περί της φιλοσοφίας των Πυθαγορείων, ότι φυλασσόταν στα πάρα πολύ απόκρυφα μια τέτοια περίπου διαίρεση από τους ανθρώπους: του λογικού ζώου ένα είδος είναι θεός, το άλλο άνθρωπος και το άλλο τέτοιο όπως ο Πυθαγόρας}. Όλα τα χωρία του πρωτοτύπου είναι σε μετάφραση της Σταυρούλας Λαμπροπούλου από τις εκδόσεις Πύρινος Κόσμος, 1982.
[2] Τετρακτύς: Το άθροισμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών (1+2+3+4) που ισούται με 10. Η σχέση αυτή θεωρείται θεμελιώδης και παριστάνεται από το περίφημο ισόπλευρο τρίγωνο των Πυθαγορείων με βάση το 4 και κορυφή το 1.